در ادامه مطلب قبلی با عنوان «شرح دعای شانزدهم صحیفه سجادیه – بخش اول» که شرح چهار فراز اول این دعا که دعایی ماثور برای زمان طلب عفو و مغفرت خداوند است و امام در آن خداوند و اوصاف او را معرفی نموده و از کاستی های خویش در مقابل خالق جهانیان سخن به میان می آورد به شرح فرازهایی دیگر با اقتباس از شرح شهود و شناخت حسن ممدوحی کرمانشاهی می پردازیم.
امام سجاد علیه السلام در ادامه دعا چنین می فرماید: تویی که رحمت و علمت همه چیز را در بر گرفته و برای همه آفریده ها از نعمت های خویش سهمی مقدر نموده ای و تویی که بخشش و عفوت از عقابت بالاتر است و همواره رحمت تو بر غضب تو چیره است و عطایت از منع و امساکت بیش تر است و سفره آفریده ها همه از خوان فضل و رحمت تو باز است و تویی که هیچ گاه از بنده های روزی خوارت جزاء یا عوض نخواسته ای و تویی که در عقاب معصیت کنندگان افراط نکرده و از اندازه نمی گذری (أَنْتَ الَّذِي وَسِعْتَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً؛ وَ أَنْتَ الَّذِي جَعَلْتَ لِكُلِّ مَخْلُوقٍ فِي نِعَمِكَ سَهْماً؛ وَ أَنْتَ الَّذِي عَفْوُهُ أَعْلَى مِنْ عِقَابِهِ؛ وَ أَنْتَ الَّذِي تَسْعَى رَحْمَتُهُ أَمَامَ غَضَبِهِ؛ وَ أَنْتَ الَّذِي عَطَاؤُهُ أَكْثَرُ مِنْ مَنْعِهِ؛ وَ أَنْتَ الَّذِي اتَّسَعَ الْخَلَائِقُ كُلُّهُمْ فِي وُسْعِهِ؛ وَ أَنْتَ الَّذِي لَا يَرْغَبُ فِي جَزَاءِ مَنْ أَعْطَاهُ؛ وَ أَنْتَ الَّذِي لَا يُفْرِطُ فِي عِقَابِ مَنْ عَصَاهُ[1]).
شرح فرازهای 5 تا 12 دعای شانزدهم صحیفه
تبیین و شرح هر یک از این فرازها و سخن گفتن از چگونگی گسترس نظام هستی از مبداء رحمت و علم مجال زیادی می طلبد که در این مقال نمی گنجد؛ به همین دلیل مختصر و مجمل به آن می پردازیم.
رحمت خداوند گسترش نظام الهی را ایجاب نموده است و خود رحمت بر نظام علم الهی استوار است. پس قاطعانه می توان بیان کرد که صحیفه گسترده وجود، صورت رحمت و علم فعلی الله تعالی است و علم و رحمت فعلی خداوند پرتویی از رحمت ذاتی او می باشد و رحمت فعلی ربوبی، نظام کثرت است و علم فعلی خداوند صحیفه گسترده عالم است که همه به شکل تنگاتنگ با هم ارتباط دارند. خداوند از این تفصیل برای هر یک از خلایق سهمی مقدر نموده است و برایشان نصیب خاصی قرار داده است که تجاوز از آن ممکن نیست. و به همین جهت است که خداوند به قارون گفت که نصیب خود از دنیا را فراموش نکن (آیه 77 قصص). به این معنا که همه انسان ها درک کنند که اگر قارون هم باشند نصیب مشخصی خواهند داشت و قطعا نامحدود نیست.
امام سجاد علیه السلام در ادامه به رحمت و مغفرت خداوند اشاره می کند. ایشان از این موضوع سخن به میان می آورند که اگر خداوند می خواست افراد را به میزان عصیانشان مجازات نماید، جنبنده ای بر روی زمین باقی نمی ماند. خداوند در عقاب افراط نمی کند و همواره رحمتش بر غصبش چیره و عفوش از عقاب او بالاتر است. این سخن بازگو کننده مبحثی است که در آیه 45 سوره فاطر آمده است. در واقع می توان چنین بیان کرد که ادامه حیات انسان ها معلول عفو الهی می باشد که در بالای غضب قرار دارد.
امام سجاد علیه السلام در کنار این نکات عالی به این امر نیز اشاره فرمودند که وسعت و آسایش در زندگی انسان ها مرهون الطاف ویژه ای است که در پناه گشایش های رحمت الهی شکل می گیرند. امام می فرماید که خداوند در برابر احسانی که دارد از کسی عوض نمی خواهد؛ او غنی مطلق است و خلایق تماما به او محتاج هستند پس او را به غیر چه کار و نیاز؟!
بر این اساس می توان گفت در میان خلایق آفریده ای پیدا نمی شود که بتواند حق الله را جبران نماید و راهی نیست.
منبع:
[1] فرازهای پنجم تا دوازدهم دعای شانزدهم صحیفه سجادیه
- تلاوت ترتیل آیه 45 سوره فاطر – شاطری ابوبکر
وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا كَسَبُوا مَا تَرَكَ عَلَىٰ ظَهْرِهَا مِنْ دَابَّةٍ وَلَٰكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۖ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِعِبَادِهِ بَصِيرًا
اگر خداوند مردم را به سبب کارهایی که انجام داده‌اند مجازات کند، جنبنده‌ای را بر پشت زمین باقی نخواهد گذاشت! ولی (به لطفش) آنها را تا سرآمد معیّنی تأخیر می‌اندازد (و مهلت اصلاح می‌دهد) امّا هنگامی که اجل آنان فرا رسد، (خداوند هر کس را به مقتضای عملش جزا می‌دهد) او نسبت به بندگانش بیناست (و از اعمال و نیّات همه آگاه است)!