در روایت های مرتبط با آخر الزمان و ظهور از شهر زوراء سخن به میان آمده است. در این شهر مردم خانه هایی به سان قصرهای بهشتی ساخته، زنان آن همچون حوری های بهشتی هستند و فتنه های بسیاری در آن رخ می دهد. در اینکه شهر زوراء کجا هست میان محققان اختلاف وجود دارد؛ برخی این شهر را بغداد دانسته و برخی این نام را به تهران یا ری نسبت داده اند. حال کدامیک درست است؟ با ما باشید در این مطلب به قدر کفایت به این موضوع خواهیم پرداخت.
روایات معروفی که نام زوراء در آن آمده است:
احادیث و روایت های بسیاری از رسول خدا (ص) و امامان علیهم السلام در این باره آمده اند که برای رسیدن به پاسخ، آن ها را نقل (به مضمون) می کنیم.
- پیامبر اکرم (ص) فرمود: در شهر زوراء فتنه ای اتفاق می افتد که در آن زنان و مردان بسیاری کشته می شوند و اموال فراوانی به تاراج برده می شوند و هتک حرمت بسیاری صورت می گیرد؛ خداوند رحمت نماید افرادی را که در آن روز به زنان بنی هاشم پناه دهند چرا که آن ها نوامیس من هستند …[1]
- ابن عباس نیز چنین نقل نموده: در زوراء باد سرخی می وزد که مردم را به وحشت می اندازد. مردم از ترس به علمای خود پناه می برند ولی مشاهده می کنند که آن ها به شکل بوزینه و خوک در آمده اند و صورت هایشان سیاه گشته و چشم هایشان کبود شده است[2].
- حذیفه از رسول خدا (ص) نقل کرده که فرمودند: زوراء شهری در مشرق است که بین رودها بنا شده است. در این شهر چندین جنگ اتفاق می افتد و شرورترین انسان ها و افرادی ظالم از امتم در آن ساکن می شوند. در این شهر مردم به چهار نوع بلا دچار می گردند: جنگ با شمشیر، خسف، قذف و مسخ[3]
- امام علی (ع) فرمود: بلا شهر زوراء را در بر می گیرد و بعد از آن در دنیا مصائب رنج های پیاپی می رسد[4]
- حضرت امیرالمومنین فرمودند: بین دجله و فرات شهری بنا می گردد به نام زوراء. آن شهر را به گونه ای اشرافی بنا می کنند[5] … ایشان در جای دیگری بیان کرده اند که این شهر پایتخت سلسله بنی عباس می شود و مکان حکومت و همچنین عیش و نوششان؛ علاوه بر این ها در آن جا ستم های بسیار می کنند و در ادامه نیز به وقوع نبردی میان بنی عباس و گروهی اشاره نموده و خصوصیات آن ها را می گوید (بر اساس خصوصیات ذکر شده می توان آن را جنگ هولاکو و بنی عباس گفت).
- از امام سجاد علیه السلام روایت شده که فرمودند: وقتی جنگ نهراون تمام شد امام علی (ع) با یاران خود از منطقه زوراء عبور کردند. امام رو به یاران خود کرد و فرمود: اینجا سرزمین زوراء است عجله نمایید و به سرعت از آن عبور کنید چرا که امکان رخ دادن خسف در این سرزمین بسیار است[6]
از امام صادق علیه السلام نیز در این باره احادیث زیر نقل شده است:
- ایشان به نقل از امام علی (ع) فرمودند:دوباره حکومت در زوراء برقرار می گردد، همه امور با مشورت (مجلس شورا) انجام می شود و رأی اکثریت در مرحله اجرا قرار می گیرد. در آن وقت سفیانی خروج کرده و 9 ماه در زمین جولان می دهد و بدترین عذاب ها را بر سر مردم می آورد. در آن دوران مصر، زوراء، کوفه و واسط وضعیت تاسف برانگیزی خواهند داشت … سپس امام مهدی (عج) از سوی خداوند به هدایت خلق قیام می نماید[7]
- شانزده گروه در امتم وجود خواهند داشت که ما اهل بیت را دوست ندارند؛ یکی از آن ها انسان هایی هستند از شهر زوراء، این شهر در آخر الزمان ساخته می شود و با ریختن خون ما و کشتنمان خرسند می گردند و دشمنی ما را وسیله ای برای تقرب به خدا می دانند و با دشمنانمان دوستی نموده و جنگ بر علیه ما را واجب می دادند و کشتنمان را لازم[8] …
- مفضل از امام صادق (ع) سوال کرد که در وقت ظهور امام مهدی (عج) شهر زوراء چگونه خواهد بود؟ امام فرمود: در آخر الزمان شهر زوراء مورد نفرین و غضب خداوند قرار می گیرد و از فتنه های مختلف به شکلی ویران می گردد که با خاک یکسان می شود؛ وای بر زوراء و اهالی آن چرا که عده ای با پرچم های زرد، عده ای از غرب و گروهی غارت کننده و جمعی بسیار از دور و نزدیک به آن حمله می کنند. به خداوند قسم! در این شهر بلاهایی بر سر کافران می آید که از ابتدای آفرینش تا به حال بر سر کسی نیامده است. عذاب هایی که هیچ کس همچون آن ها را نشنیده است! در آن شهر از شمشیرها طوفان به پا می شود؛ وای بر ساکنان این شهر، فردی که در آن شهر باقی بماند کوردل می شود و آن که فرار کند رحمت الهی نصیبش می گردد. اهالی این شهر به گونه ای از دین بر می گردند که همواره آخرت را انکار می کنند. در این شهر خانه هایی مجلل همانند قصرهای بهشتی ساخته می شود و دخترانی آراسته همانند حورالعین و پسرانی زیبا رو همچون غلامان بهشتی در آن سکونت دارند و به خیالشان که همه رزق و روزی ها در شهر آنان نازل گشته است. در آن شهر به خداوند و پیامبر او دروغ می بندند و خلاف قرآن قضاوت می نمایند و شهادت ناحق می دهند. شراب نوشیده و زنا می کنند، حرام می خورند و چنان خونریزی می کنند که تا به حال کسی به چشم ندیده است و خداوند آن شهر را با آن گروه های مهاجم، فتنه ها و آشوب ها آن چنان ویران می سازد که مردم از روی بقایای آن می گذرد و به یکدیگر می گویند: دوره ای در این جا شهری بود به نام زوراء[9]
- حضرت بیت شعری خواند به این مضمون که در زوراء نزدیک ظهر 80000 نفر همچون شتر قربانی می شوند. سپس به راوی فرمود: آیا می دانی زوراء کجا قرار دارد؟ راوی گفت: جانم به فدایتان! شنیده ام که زوراء همان بغداد است. امام فرمود: در شهر ری کنار بازار فروش حیوانات، در سمت راست جاده کوهی سیاه رنگ است، آنجا زوراء است که در آن 80000 نفر کشته می شوند که هشتاد نفرشان فرزندان فلان هستند که همه شایستگی خلافت را دارند آن ها را افرادی به قتل می رسانند که غیر عرب می باشند[10].
- در روایتی دیگر چنین آمده: حضرت قائم (عج) که از اولاد علی بن ابی طالب علیه السلام است همچون یوسف علیه السلام (چند سالی را غایب بود و پدر از او اطلاع نداشت) از بین مردم غایب می گردد و نیز همچون عیسی علیه السلام که از آسمان نازل می شود باری دگر به دنیا باز می گردد … او وقتی می آید که زوراء خراب شده و مزوره در زمین فرو رفته است و زوراء ری است و مزوره بغداد.
معنای زوراء
پس از ذکر برخی از روایات وارده شده در این باره به معنای این کلمه و تخصیص آن به برخی از مناطق جغرافیایی نیز اشاره ای می کنیم. زوراء لغوی به معنی کژی، انحراف، کمان، چاه و همچنین جای گود است. «عمر ازهری» نویسنده کتاب تهذیب اللغه درباره این کلمه بیان نموده که به بخش شرقی شهر بغداد زوراء می گویند چرا که در این بخش قبله انحراف دارد و به سبب همین انحراف این نام برای آن انتخاب شده است.
اسماعیل بن حماد جوهری نویسنده یکی از مهم ترین معاجم عرب به نام الصحاح نیز گفته که زوراء نام دجله بغداد است.
دهخدا در لغت نامه آورده که زوراء به دجله بغداد گفته می شود. برخی نیز می گویند زوراء بغداد است و عربی است. نام بغداد است بدان سبب که در جانب قبلی وضع آن زواری یا همان انحرافی است. شهر زوراء به بغداد در بخش شرقی به سبب کج بودن قبله گویند. زوراء موضعی است به مدینه نزدیک مسجد. زوراء نام بازاری است در مدینه. نام چند زمین.
در مجمع البحرین طریحی نیز بیان شده که زوراء در شعر ابن ابی عقب نام کوه «ری» است که در آن هشتاد هزار نفر از فرزندان فلان شخص که همه شایسته خلافت هستند به قتل می رسند و اولاد عجم آنان را به قتل می رسانند و این گونه از امام صادق (ع) روایت شده و شاید این رخداد در دوران امام زمان (عج) اتفاق بیافتد.
توجه: این معانی و مفاهیم تنها برخی از موارد گفته شده در این باره هستند.
و اما شهر زوراء کجاست؟
در اینکه شهر زوراء کجاست و آیا این اتفاق می افتاد یا نه نمی توان اظهار نظر قطعی کرد! همانطور که می دانید علائم و رخدادهای ظهور امام مهدی ارواحنا له الفداء به دو گروه حتمی و غیر حتمی تقسیم شده اند و رخدادی که ذکر شده جزو علائم غیر حتمی ظهور به شمار می رود. پس علاوه بر اینکه ممکن است بنا به مشیت پروردگار و به سبب اسباب مختلف این اتفاق در آن وقت رخ ندهد. در اینکه این مکان تهران و یا بغداد است نیز جای بحث وجود دارد و همانطور که مشاهده شد نتیجه قطعی نمی توان به دست آورد اگر چه بسیاری آن را به بغداد منسوب کرده اند اما باز هم نمی توان دقیق و بدون تردید این سخن را قبول کرد همانطور که نمی توان نسبت آن به تهران را به طور قطع پذیرفت …
منابع:
[1] ملاحم، ص 137
[2] ملاحم، ص 143
[3] الزام الناصب، ج2، ص 205
[4] یاتی علی الناس زمان، ص 312
[5] بحارالانوار، ج36، ص 254
[6] بحار الانوار، ج14، ص 211
[7] ملاحم، ص 134
[8] بحارالانوار، ج 57، ص 206
[9] بحار الانوار، ج53، ص 14
[10] روضه کافی، ح 198