در ادامه تفسیر سوره نبأ آیه های اول تا شانزدهم که منطبق بر تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی از مراجع گرانقدر شیعه بیان شده است، به تفسیر دیگر آیه های این سوره می پردازیم. سوره نبأ هفتاد و هفتمین سوره بر اساس ترتیب کنونی است و متشکل از 40 آیه کوتاه می باشد که البته در نظر اهل مکه و بصره 41 آیه ای است و اختلاف در بخشی از آیه 39 می باشد …
تفسیر آیه هایی از سوره نبأ
در نهایت روز موعود می رسد. در آیه هایی که پیش تر تفسیرشان گفته شد، اشاره هایی به ادله مختلف معاد شد. حال و در آیه هفدهم به عنوان نتیجه گیری خداوند متعال می فرماید: همانا روز جدایی (یوم الفصل از نام های قیامت است) روز وعده همگان است (ان یوم الفصل کان میقاتا).
استفاده از تعبیر «یوم الفصل» بسیار پُر معنا می باشد و نشان دهنده جدایی ها در آن روز بزرگ است. جدایی حق از باطل؛ جدا شدن صف مومن صالح از مجرم بدکار؛ جدا شدن والدین از فرزندان و برادر از برادر.
کلمه «میقات» از ماده وقت است و در معنی زمان معین و مقرر است. علاوه بر این به مکان های مشخصی که زائران بیت الله الحرام در آنجا مُحرم می گردند میقات گویند به این جهت که در زمان معینی در آن مکان ها اجتماع می کنند.
خداوند عز و جل در ادامه به شرح برخی از ویژگی ها و رخدادهای آن روز بزرگ می پردازد. خداوند می فرماید: همان روی که در صور دمیده خواهد شد و شما فوج فوج به (صحرای محشر) می آیید (یوم ینفخ فی الصورر فتاتون افواجا[1]).
بر اساس آنچه که در قرآن آمده است می توان گفت که دو رخداد عظیم به نام نفخ صور اتفاق می افتد. در یکی از صورها نظام عالم هستی به هم ریخته و همه اهل زمین و تمام آنچه که در آسمان ها وجود دارند می میرند. در دومین صور، جهان نوسازی می شود و اموات به زندگی جدید بر می گردند و رستاخیز عظیم رخ می دهد.
واژه «نفخ» به معنی دمیدن است و کلمه «صور» در معنای شیپور است که عمدتا آن را برای توقف لشکر یا برای به حرکت در آوردن آن به صدا در می آورند و اهل قافله از نوای متفاوت آن متوجه می شوند که لازم است توقف کرده یا حرکت کنند.
تعبیر گفته شده یک کنایه لطیف و زیبا از آن دو رخداد است و آنچه که در آیه هجدهم بیان شده به نفخ صور دوم اشاره دارد که نفخه حیات و زندگی است. در آیه هجدهم خداوند به ورود فوج فوج انسان ها به صحرای محشر نیز اشاره می کند. این در حالی است که حق تعالی در آیه 95 سوره مریم این موضوع را بیان می کند که هر کس در آن روز تنها می باشد و در آیه 71 سوره اسراء ذکر می کند که هر گروهی با امام و پیشوای خود وارد این عرصه می گردند.
البته فوج فوج بودن انسان ها با این امر که هر فوج با رهبر خود وارد محشر می گردد منافات و تضادی ندارد و فرد بودن آدمی بدان سبب است که قیامت دارای مواقف بسیاری است. پس ممکن است آدمی با پیشوای خود به شکل گروهی وارد صحرای محشر شود اما در زمان حسابرسی بر اساس عدل الهی تنهای تنها و با یک نفر مامور و یک گواه حضور داشته باشد ( بر اساس آنچه که در آیه 21 سوره ق بیان شده است).
علاوه بر این ها این احتمال نیز هست که مقصود از فرد بودن جدایی از دوست و خانواده و حامی است زیرا آدمی در آنجا خود و عملش است. در ادامه خداوند متعال می فرماید: و آسمان گشوده شده و به شکل درب های متعددی در می آید (وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا).
و اما مقصود از این (درب ها) در آیه نوزدهم چیست؟ گشوده شدن این درها چه معنا و مفهومی دارد؟
در این باره برخی مفسران گفتند که مقصود این است که درب های عالم غیب به عالم شهود باز می شوند. حجاب ها کنار رفته و عالم ملائکه به عالم انسان ها راه پیدا می‌کند.
اما بعضی آیه نوزدهم را اشاره به موردی دانسته اند که در آیاتی همچون آیه اول سوره انشقاق و آیه اول سوره انفطار آمده است. در این دو آیه به شکافته شدن آسمان در آستانه قیامت اشاره شده است. پس این گروه از مفسران آیه نوزدهم را دارای همین مفهموم می دانند.
در واقع در کرات آسمانی آن چنان شکاف هایی ایجاد می شود که انگار همه آن تبدیل به درب هایی شده است.
این گمان نیز وجود دارد که آدمی در حال حاضر توانایی سیر در آسمان ها را ندارد و اگر که برایش میسر است نیز این امکان محدودیت دارد. اما در روز جزاء آدمی از زمین آزاد شده و درب های سفر به آسمان ها برایش باز شده و شرایط آن مهیا می شود.
به تعبیری دیگر می توان چنین گفت که در روز قیامت اول آسمان ها متلاشی می شوند؛ سپس آسمان ها و زمینی نو جای آن ها را می گیرد (برگرفته از آیاتی چون آیه 48 سوره ابراهیم). در این حال درب های آسمان ها بر روی زمینی ها باز شده و سیر آسمان ها به روی آدمی باز می شود. بهشتی ها به سمت بهشت رفته ودرب های بهشت بر رویشان گشوده می گردند و خازنان بهشت به آنان سلام می گویند (بر اساس آیه 73 سوره زمر).
در همین هنگام است که ملائکه از هر دری بر آنان وارد شده و تهنیت می گویند (سوره رعد آیه 23) و درب های جهنم بر کافران گشوده می شود …(زمر آیه 71).
در آن هنگام آدمی در عرصه ای گام می نهد که پهنای آن به پهنای زمین و آسمان کنونی است ( آل عمران – 133).
و در نهایت خداوند در آیه 20 سوره وضع کوه ها را در روز جزاء انعکاس داده و می فرماید: کوه ها به حرکت در آورده شده و در نهایت سرابی می شود (وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا).
بر اساس آیه های مختلفی که درباره کوه ها در قرآن آمده است می توان چنین بیان کرد که کوه ها این عمودهای زمین! در قیامت مراحل را طی می کنند. آن ها ابتدا به حرکت در می آیند، سپس از جای خود کنده شده و در هم کوفته می شوند، در ادامه به شکل توده ای از شن های متراکم در می آید، سپس به صورت پشم زده شده می شوند، سپس گرد و غبار گشته و در نهایت و بر اساس آیه مورد بحث تنها اثری از آنان باقی مانده و همچون سراب می گردند. بدین صورت زمین هموار شده و کوه ها در کل از صحنه روزگار محو می گردند[2].
واژه «سراب» از «سرب» بر وزن طرف است و در معنای راه رفتن در سراشیبی می باشد و بدان سبب که انسان در بیابان ها آن هم زمانی که در سراشیبی و هوای گرم راه می رود، تلالوئی به چشمشان می خورد که فکر می کنند آب است در حالی که ناشی از شکست نور می باشد، به هر چیزی که ظاهری دارد اما در آن حقیقتی نیست سراب گفته می شود. به این ترتیب آیه بیستم آغاز این حرکت و پایانش را بیان نموده است و دیگر مراحل در بخش های دیگر قرآن ذکر شده اند.
در واقع کوه ها به صورت غباری در فضا به شکل سراب در می آیند. با دقت در این آیه و چنین دگرگونی در کوه ها می توان به این امر پی برد که چه دگرگونی های عظیمی در جهان رخ خواهد داد.
پرسشی که در اینجا ایجاد می شود این است که آیا این رخدادها در نفخ صور اول اتفاق می افتاند یا با نفخ صور دوم؟
با توجه و دقت در آیه «یوم ینفخ فی الصور فتاتون افواجا» که مرتبط با نفخ دوم است این آیه کوه ها نیز برای آن بخش از قیامت است. البته ممکن است آغاز متلاشی شدن کوه ها برای صور اول باشد و پایانش در صور دوم.
این گمان نیز وجود دارد که همه مراحل نابودی کوه ها مرتبط به نفخ اول باشد اما به دلیل اینکه میان دو نفخ فاصله زیادی نیست با هم ذکر شده اند.
منابع:
[1] آیه هجدهم سوره نبأ
[2] برگرفته از آیاتی چون آیه 10 طور، 14 حاقه، 14 مزمل، 5 قارعه، 5 واقعه، 105 طه
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «نبأ» با قرائت استاد «عبدالباری محمد»