آیت الله محمد تقی بهجت یکی از عرفا و مراجع تقلید تشیع است. او به عرفان و زهد معروف بود و آنچه که از او در خاطر بسیاری از افراد مانده، تضرع و احوال عرفانی اش در زمان نماز و به ویژه قنوت می باشد. ایشان متولد سال 1395 هجری شمسی بود و پس از سال ها زندگی، تهذیب و تدریس در سن 93 سالگی رحلت نمود …
یتیمی در کودکی! شروعی غم انگیز
سال 1295 هجری شمسی و در دومین روز از آخرین ماه تابستان محمد تقی در فومن به دنیا آمد. او کمتر از یک و نیم سال سن داشت که مادرش از دنیا رفت و طعم یتیمی را چشید. از آن پس خواهرش او را بزرگ کرد. محمد تقی اما همنشین پدر شد. او آنچه که پدر می گفت و عشقش به اهل بیت علیهم السلام را می دید و خود نیز کم کم دچار به محبت و عشق آنان شد. عشق و محبتی که او را تشنه تر برای یادگیری کرد. او ابتدا به مکتب خانه رفت و آیات قرآن را می شنید و لذت می برد و پس از آن و به دلیل اینکه جویای معرفت بود راهی حوزه علمیه فومن شد تا در آن جا علوم دینی را بیاموزد و به تهذیب بپردازد.
هجرت برای درس در نوجوانی!
محمد تقی تنها 13 سال داشت که پای در مسیر هجرت گذاشت. او می خواست در کنار ائمه آرام گرفته و ذهن جستجوگر خویش را سامان دهد. پدر محمد تقی موافق این کار بود چرا که شوق پسرش را برای یادگیری می دید. پس او را رهسپار کربلا کرد. اگر چه در این راه سختی وجود داشت اما او در نهایت به کربلا رسید و در منزل عموی خود که در کربلا مقیم بود تا یک سال و رسیدن به سن تکلیف برای ورود به حوزه ساکن شد. پس از یک سال به حوزه رفت و کتب فقه و اصول را خواند و تحت نظر اساتید آموزش دید. آیت الله بهجت چهار سال در کربلا ماند و به کسب دانش و علوم دینی و فقهی پرداخت و در کنار آن برای تهذیب نفس خود و کسب مکارم اخلاق تلاش می کرد. پس از چهار سال ایشان مشتاق رفتن به حوزه علمیه نجف و مجاورت با آستان ملکوتی امام علی علیه السلام شدند. او در 17 سالگی راهی نجف شد و در حوزه علمیه نجف به ادامه تحصیل و تهذیب آن هم در محضر اساتید به نامی چون حاج سید ابو القاسم خویی، آیت الله میرزای نائینی، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی پرداخت. محمد تقی دقت نظر خوبی داشت و تیز هوش بود. همچنین خلاقیت ذهنی خیلی خوبی در یادگیری داشت به گونه ای که نه تنها به فقه و اصول بلکه به علوم عقلی و فلسفه نیز علاقه نشان می داد.
آیت الله پس از رسیدن به سطح مناسبی از علم و دانش شروع به تدریس کرد. همچنین در تالیف کتاب «سفینة البحار» با شیخ عباس قمی همکاری کرد. او به کسب علم و دانش بسنده نکرد و از محضر صاحب دلان و عرفا نیز در دوره طلایی حضورش در نجف با وجود فراز و نشیب ها بهره برد.
مقیم قم
پس از شانزده سال سکونت در عراق و در جوار حرم های مطهر ائمه علیهم السلام و شاگردی استادان طراز اول حوزه علمیه نجف و جهد زیاد در یادگیری و کسب علم و در کنار تدریس و تحقیق و پس از نائل آمدن به درجه اجتهاد در سن کم تر از 30 سالگی به زادگاه خود بازگشت و پس از مدتی رخت دامادی به تن کرد. تنها چند ماه از حضورش در فومن گذشته بود که آیت الله تصمیم گرفت باری دگر به نجف برود. اما او در این میان و همزمان با پیگیری امور گذرنامه تصمیم گرفت مقداری در قم سکونت کتد تا با حوزه علمیه آن جا آشنا شود ماه هایی که در قم سکونت داشت با شنیدن خبرهای ناگواری از فومن و نجف همراه بود. او پدرش را از دست داد و پس از مدتی عزادار اساتید خود یعنی ابو الحسن اصفهانی و آیت الله میرزا علی قاضی شد. این اخبار و اتفاقات ناگوار باعث شد تا او تصمیم به ماندن در قم کند. ایشان مقیم قم شدند و در آنجا نه تنها از وجود علمای بزرگ بهره برد بلکه تا سال های آخر عمر خود به تدریس دروس حوزوی مشغول بود او به تدریس خارج فقه و خارج اصول می پرداخت و به مراسم روضه را هر ساله برگزار می نمود و به زیارت روزانه کریمه اهل بیت علیهم السلام مشغول می بود.
آثار علمی
آیت الله بهجت رحمت الله علیه در سال های مختلف عمر خویش توسط اساتید خبره و اندیشمندی در قم و نجف مورد تعلیم قرار گرفت که از میان آن ها می توان به سید ابو الحسن اصفهانی، سید حسین بادکوبه ای، سید علی قاضی طباطبایی، محمد حسین غروی اصفهانی و مرتضی طالقانی در کنار سید حسین طباطبایی بروجردی و سید محمد حجت کوه کمره ای اشاره کرد. آموزش دیدن در نزد علمایی چنین و جهد و تلاشی بسیاری که از جانب خود ایشان برای یادگیری بود باعث شد تا آثار علمی زیر از ایشان بر جای بماند.
- مباحث الاصول
- مناسک حج
- رساله توضیح المسائل
- سروده های عرفانی و اخلاقی
- وسیله النجاة
- مجموعه فقهی «بهجة الفقیه»
- حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری و تکمیل آن تا پایان متاجر
شاگردان آیت الله محمد تقی بهجت (ره)
آیت الله بهجت شاگردان بسیاری داشت که از جمله به نام ترین آن ها می توان به مرتضی مطهری، مهدی هادوی تهرانی، سید مهدی روحانی، احمد آذری قمی، عبدالله جوادی آملی، محمد محمدی گیلانی، سید عبدالکریم رضوی کشمیری، عزیز الله خوشوقت، محمد علی فیض گیلانی، محمد یزدی و محمد تقی مصباح یزدی اشاره کرد.
ناگفته نماند که ایشان در تدریس از شیوه خاصی بهره می بردند. در کلاس ایشان نقل اقوال نمی کردند. آیت الله نخست مسئله را مطرح می کند و سپس پروسه استدلال را بیان می نمود. عموما اگر که شاگردان آرا و نظرات علما در این باره را دیده باشند و مورد مطالعه قرار داده باشند، متوجه خواهند شد که دلیل بیان شده توسط ایشان را چه کسی گفته است یا آنچه که مورد تایید یا اشکال اوست برای چه کسی است. از این رو اغلب افرادی که می خواستند در کلاس درس خارج او شرکت کنند می بایست مبانی و آراء علمای دیگر را لااقل دیده باشند.
آیت الله و سیاست!
اگر چه رد پایی روشنی از آیت الله بهجت در سیاست ایران مشاهده نمی شود اما نگاهشان به سیاست ایجابی بود. در واقع ایشان ایجاد حکومت اسلامی در دوره غیبت را واجب می دانست و به این امر معتقد بود که توان اداره کشور نیز وجود دارد. این عارف اقامه حکومت اسلامی را منوط بر اجرای کامل اوامر الهی و دور شدن از مصلحت اندیشی ها می دانست چرا که مصلحت اندیشی احیانا منجر به تعطیلی احکام می شود. آیت الله به جریان زندگی سیاسی شیعیان در زمان غیبت باور داشت و معتقد به تعویق افتادن وظایف اجتماعی و سیاسی تا ظهور حضرت حجت ارواحنا له الفداء نبود. این ادعای ایشان بر این فرض استوار بود که به علل عقلی و نقلی لازم است دین اسلام تا قیام قیامت در دنیا باقی باشد و هر که دین دیگری جز اسلام را بجوید هیچ گاه از او مقبول نمی گردد[1].
ناگفته نماند که آیت الله همیشه انقلاب اسلامی را تائید می کرد و موثر بر روحانیونی بود که به نهضت انقلاب اسلامی می پیوستند. به عنوان مثال ایشان در ابتدای دهه چهل شمسی به این امر اشاره کرد که پهلوی در حال از میان برداشتن دین است. یا زمانی که شخصی به ایشان گفت که گمان نمی کنید آیت الله خمینی در مخالفت با شاه تندی می کند؟ پاسخ دادند که شما احتمال نمی دهید که کُند می رود؟
وفات آیت الله بهجت
و اما دومین ماه از سال 1388 شمسی آخرین ماهی بود که ایشان در این دنیا زیست می کرد. او که آرزوی وصال به محبوب در تک تک سکناتش مشهود بود در سن 93 سالگی و پس از سال ها بندگی خداوند در 27 اردیبهشت ماه به دلیل عارضه قلبی وفات یافت و جمعی کثیری را در بهت و حیرت از دست دادنش گذاشت. آیت الله را پس از غسل و کفن در حرم مطهر حضرت معصومه علیه السلام در مسجد بالاسر دفن کردند.
آیت الله محمد تقی بهجت از نگاه دیگران
و در انتها و به عنوان حسن ختام آیت الله بهجت را از نگاه دیگران بررسی کرده و آنچه بزرگان درباره ایشان گفته اند را به نگارش در می آوریم.
- امام خمینی: آقای بهجت مقامات معنوی بسیار ممتازی دارند. ایشان از موت اختیاری برخوردار هستند[2].
- محمد تقی جعفری: بعد از اشاره به روایت “زیارت عالمان در نزد خداوند از هفتاد بار طواف خانه خدا محبوب تر می باشد” بیان کرد: مصداق آشکار علما، آیت الله بهجت است. صرف دیدن و ملاقات نمودن ایشان، خود سر تا پا موعظه می باشد. من هر زمان که ایشان را می بینم، تا چند روز اثر این ملاقات در من باقی خواهد بود[3].
- محمد شریف رازی: ایشان که مولف کتاب «گنجینه دانشمندان» است می گوید: آیت الله بهجت از آیات و مدرسین بزرگ و دانشمندان به نام حوزه علمیه قم، به حق عالمی بر جسته و دانشمندی شایسته، مهذب، بارع، متقی، پارسا، معرض از تظاهرات و اجتماعات، دائم الذکر و مورد توجه افاضل مدرسین و دانشمندان حوزه علمیه قم است[4].
- آیت الله فکور: آقای بهجت از جمله افرادی می باشند که مخصوصا در صراط معنویت فوق العاده اند.
منابع:
[1] آیت الله بهجت و زندگی سیاسی در عصر غیبت، مجله علوم سیاسی
[2] فقه در بستر عرفان، ص 4
[3] همان
[4] گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 117