شرح حکمت 82 نهج البلاغه – بخش دوم

در این مطلب به ادامه شرح حکمت 82 نهج البلاغه می پردازیم. امیر مومنان علی علیه السلام توصیه به پنج چیز مهم می کند که تاختن برای کسب آن ها سزاوار است. معنای حکمت چنین است: شما را به پنج چیز سفارش می کنم که برای به دست آوردنشان اگر بر شتر سوار شوید و تند بتازید، سزاوار است. هیچ یک از شما به غیر پروردگار خویش امید نبندد و از چیزی به غیر گناه خویش خوف نداشته باشد و اگر چیزی که از او سوال می کنند را نداند از بیان «نمی دانم» شرمنده نباشد و از یاد گرفتن چیزی که نداند، ننگ نداشته باشد.

بر شما باد بر صبر و شکیبایی چرا که صبر نسبت به ایمان همچون سر است نسبت به بدن، در بدنی که سر نباشد، خیری نیست. همچنین است در ایمانی که با شکیبایی همراه نباشد.

در مطلب قبلی دو مورد اول شرح داده شدند. حال شرح مابقی حکمت به نگارش در می آید:

در سومین عبارت امام می فرماید: «وَ لاَ یَسْتَحِیَنَّ أَحَدٌ مِنْکُمْ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لاَ یَعْلَمُ أَنْ یَقُولَ: لاَ أَعْلَمُ»، هیچ کس از شما اگر چیزی را از او سوال نمودند که نمی داند خجالت نکشد و بگوید: نمی دانم.

جاری کردن کلمه نمی دانم بر روی لب ها عیب نیست. عیب آن است که آدمی پاسخ اشتباهی دهد و باعث گمراهی دیگران شود و هم عقلا و هم شرعا در مقابلشان مسئول باشد به ویژه هر زمان قول بدون علم در جایگاه قضاوت یا فتوا بوده اشد که مسئولیت زیادی دارد.

از امام باقر علیه السلام در کتاب الکافی آمده که می فرمایند: آن که بدون علم و هدایت فتوا دهد ملائکه رحمت و عذاب او را مورد لعنت قرار می دهند و گناه افرادی که به فتوایش عمل کردند بر گردن او خواهد بود.

اینکه مشمول لعنت فرشته های عذاب می شوند واضح است اما چرا ملائکه رحمت او را لعن می کنند؟ در پاسخ به این سوال گفته شده که دلیل این است که از بیان واژه نمی دانم که موجب رحمت پروردگار است ممانعت کرده است.

و اما در چهارمین توصیه امام علی علیه السلام میفرماید: «وَ لاَ یَسْتَحِیَنَّ أَحَدٌ إِذَا لَمْ یَعْلَمِ الشَّیْءَ أَنْ یَتَعَلَّمَهُ»؛ و اگر شخصی از شما چیزی را نمی دانست از یاد گرفتن آن خجالت نکشد.

آن هنگام که آدمی متولد می شود چیزی نمی داند. او با گذشت زمان و با پرسیدن سوال های زیاد و پی در پی به حقیقت های فراوانی پی می برد. آنان که اندیشمندان بزرگ و به نام جهان هستند با سوال پرسیدن پیشرفت کرده اند. از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرموده اند: علم و دانش همچون خزائن هستند و کلیدهایشان سوال است. پس سوال کنید (آنچه که نمی دانید را)، چرا که در آموزش علم چهار فرد پاداش می گیرند: پرسش کننده، گوینده، شنونده و آن که آن ها را دوست می دارد.

و اما در پنجمین سفارش امام می فرماید: «وَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ، فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الاِْیمَانِ کَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ، وَلاَ خَیْرَ فِی جَسَد لاَ رَأْسَ مَعَهُ، وَلاَ فِی إِیمَان لاَ صَبْرَ مَعَهُ»؛ و بر شما باد به صبر و استقامت چرا که صبر و استقامت در مقابل ایمان همانند سر است در برابر تن، تن و بدن بدون سر فایده ای نخواهد داشت، همچنین ایمان بدون آنکه صبر همراهش باشد.

مهم ترین حس های آدمی در سر او قرار دارند از بینایی گرفته تا شنوایی و چشایی و بویایی. علاوه بر این زبان که یکی از مهم ترین راه های ارتباطی انسان ها با هم است نیز در سر قرار دارد. دهان نیز جزو سر است. علاوه بر این ها مغز آدمی نیز در جمجمه قرار دارد که با کم ترین آسیب به آن می توان بخش عظیمی از فعالیت های بدن را از کار انداخت.

این روزها در تعداد زیادی از شهرهای صنعتی اتاق کنترل وجود دارد که از این اتاق فرامین لازم داده خواهند شد. مغز آدمی این چنین است و کنترل تمامی جسم بر عهده آن است.

تمامی آنچه ذکر شدند در سر قرار دارند. پس اگر که آن از تن جدا شود آدمی دست و پا زده و پس از چند دقیقه همه ارگان ها از کار می افتند. صبر و استقامت نسبت به ایمان اینگونه است. اگر که از ایمان جدا گردد دوامی برای ایمان نخواهد ماند چرا که نه در برابر گناه توانایی تحمل ترک دارد نه در مقابل مشکلات طاعت توانی در خویش مشاهده نمی کند و نه در مصیبت ها صبر می نماید.

به همین جهت است که ملائکه زمانی که به استقبال اهل بهشت می آیند به آن ها می گویند: این همه نعمت در مقابل صبری است که داشته اید (برگرفته از آیات 23 و 24 سوره رعد)

در این باره از ائمه اطهار علیهم السلام نیز احادیثی نقل شده اند که درادامه به حدیث نبوی اشاره خواهیم کرد، ایشان فرمودند: صبر بهترین مَرکب راهوار می باشد و حق تعالی هیچ عبدی را چیزی بهتر و وسیعتر از صبر عطا نکرده است (الصَّبْرُ خَیْرُ مَرْکَب ما رَزَقَ اللّهُ عَبْداً خَیْراً لَهُ وَ لا أوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ)[1].

منبع:

[1] میزان الحکمه، ج 5، ح 10025

 

• تلاوت ترتیل آیه 23 سوره رعد – محمدحسین سعیدیان