به موفقیت در انجام اعمال عبادی توفیق گویند.این موفقیت بر اساس آیات و روایات موجود تنها از جانب خداوند نصیب انسان می گردد و موجب تقرب آدمی به الله تعالی می شود. البته فرقه های کلامی اسلامی درباره منشأ و تعریف این مفهوم آراء گوناگونی ارائه داده اند به گونه ای که تشیع توفیق را لطف الهی می داند و اشاعره توفیق را خلق قدرت بر طاعت از سمت پروردگار گفته اند. با ما باشید در ادامه به توفیق در احادیث منقول از ائمه اطهار علیهم السلام می پردازیم.
توفیق در احادیث
رسول خدا (ص)
- همانا به وسیله معاصی خذلان بر صاحب آن (شخص گنهکار) مستولی می گردد تا آنجا که او را در گناهان بزرگ تر می اندازد[1].
امام علی (ع)
- امام علی علیه السلام در سفارش به فرزند بزرگوار خود امام حسن مجتبی علیه السلام در دوری نمودن از شبهات فرمودند: و قبل از آنکه در این باره فکر کنی، در ابتدا از خداوند خود استعانت بخواه و از او توفیق طلب نما و هر شائبه ای که تو را به شبهه اندازد یا تو را به گمراهی کشد رها نما[2]
- توفیق و خذلان (واگذاشتن)، هر یک نَفس را به طرف خود می کِشد و هر یک چیره گشت، نفس در جانب او قرار می گیرد[3].
- توفیق کمک کننده خرد (عقل) است و خذلان مددکار نادانی است[4].
- حضرت در قسمتی از نامه خویش به عثمان بن حنیف خطاب به دنیا نوشت: هیهات! هر کس در لغزشگاه تو قدم گذاشت لغزش کرد و آن که به قسمت های عمیق تو آمد غرق گردید و هر کس که از بندهای دام تو کناره گرفت توفیق (رستگاری) یافت[5].
- همانطور که جسم و سایه از یکدیگر جدا نمی گردند، دینداری و توفیق نیز از هم جدا نمی شوند[6].
- هر آن کس که خداوند را خیر خواه خویش گیرد به توفیق دست پیدا می کند[7].
- حفظ تجربه از توفیق (خداوند)است[8].
امام سجاد (ع)
- روایت شده که ایشان در دعای مکارم الاخلاق فرموده اند: خداوندا! زبان من را به هدایت گویا کن و به من تقوا الهام کن و به آن چیزی که پاک تر و بالنده تر است مرا توفیق ده و در مسیری که(نزد تو) پسندیده تر است من را به کار گیر.
امام باقر (ع)
- امام محمد باقر علیه السلام در پاسخ به سوالی که درباره معنی عبارت «لا حول و لا قوة الا بالله» بود، فرمود: معنای آن این است که ما حول و توان روی گردانی از معصیت خداوند را نداریم جز به یاری خدا و قوت و قدرت بر پیروی از خدا نداریم جز با توفیق الله عز و جل[9].
امام صادق (ع)
- ایشان درباره دو آیه 88 سوره هود و 160 سوره آل عمران فرمودند: هر زمان بنده طاعتی را که خدای متعال به آن امر کرده است، انجام دهد، عملش موافق دستور خداوند می باشد و بدین جهت بنده را موفق نامیده اند و هر زمان بنده بخواهد در موردی نافرمانی حق تعالی کند و خداوند تبارک میان او و آن گناه حایل شود و در نتیجه بنده آن را مرتکب نشود این ترک معصیت او به توفیق خدای متعال بوده است. اما هر وقت جلوی او را از آن گناه نگیرد و به حال خویش رها نماید تا مرتکب آن معصیت گردد خداوند او را واگذارده و یاری نرساند و توفیقش نداده است[10].
امام کاظم (ع)
- همانا ایوب نبی علیه السلام گفت: پروردگارا من هیچ گاه چیزی دنیایی از تو نخواستم – و حالت عجب به او دست داد – در این وقت تکه ابری به طرف او آمد و به او ندا داد که: ای ایوب! چه کسی توفیق این کار را به تو داد؟!(ایوب خطاب به خداوند متعال) فرمود: تو ای پروردگارم[11].
منابع:
[1] تنبيه الخواطر : 2/102
[2] نهج البلاغه
[3] غرر الحکم: 1781
[4] غرر الحكم : 718 و 719
[5] نهج البلاغه
[6] غرر الحکم: 7218
[7] همان: 8477
[8] نهج البلاغه، حکمت 211
[9] التوحيد : 3/242
[10] التوحید: 1/242
[11] الزهد للحسين بن سعيد : 69/183
- تلاوت ترتیل آیه 160 آل عمران – محمد ایوب
إِنْ يَنْصُرْكُمُ اللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمْ ۖ وَإِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ ۗ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
اگر خداوند شما را یاری کند، هیچ کس بر شما پیروز نخواهد شد! و اگر دست از یاری شما بردارد، کیست که بعد از او، شما را یاری کند؟! و مؤمنان، تنها بر خداوند باید توکل کنند!