در حکمت 80 نهج البلاغه از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمودند: دانش و حکمت گمشده شخص با ایمان است. پس حکمت را بگیر، هر چند از اهل نفاق باشد. این کلام اگر چه مشابه به چیزی است که در حکمت 79 نهج البلاغه ذکر شده است[1] اما به تعبیر و صورتی دیگر بیان گردیده است.
شرح حکمت 80
حضرت علی علیه السلام برای آشکار ساختن نامحدود بودن منبع علم و دانش از تشبیه نیکویی استفاده کرده است. ایشان فرمودند: «دانش و حکمت گمشده فرد با ایمان است پس حکمت را فرا گیر حتی اگر از اهل نفاق باشد». آشکار است که آدمی هر زمان گمشده ارزشمندی داشته باشد به طور دائم به دنبالش خواهد بود و در جست و جوی آن است. او آن گمشده را در نزد هر که پیدا کند، چه آن شخص با ایمان باشد یا کافر، منافق باشد یا مشرک، نیکوکار باشد یا شخص بدکار آن گمشده را از او می ستاند. در واقع امام در این کلام نشان می دهد که اصحاب علم و دانش انسان های با ایمان هستند و منافقان و افراد فاسد غاضبانه از آن بهره می برند و چه بسا از آن گمشده برای نائل آمدن به اهداف خود استفاده سوء نمایند. پس صاحبان حقیقی هر جا که آن را یافتند به داشتن آن شایسته تر هستند.
این کلام مشابه به چیزی است که خداوند وسیع تر در آیه 32 سوره اعراف بیان کرده است. خدای متعال در آن آیه می فرماید: بگو چه کسی زینت های الهی را که برای بندگانش خلق کرده و (همچنین) روزی های پاکیزه را حرام نموده است. بگو این ها در حیات دنیوی برای کسانی هستند که ایمان آورده اند (هر چند دیگران نیز از آن بهره می برند اما) در روز حسابرسی خالص برای اهل ایمان خواهد بود؛ این چنین آیات خویش را برای آنان که آگاهند شرح می دهیم.
اگر چه این آیه از سوره اعراف ناظر به مواهب مادی است اما مواهب معنوی را نیز مسلما شامل می گردد. در شرح ابن ابی الحدید برای نهج النبلاغه ذکر شده: روزی «حجاج» در حال خطبه خواندن بود و در ضمن آن گفت: خداوند ما را به طلب آخرت امر نموده و روزی دنیایی ما را ضمانت کرده. ای کاش آخرت را برایمان ضمانت می کرد و ما به طلب دنیا مامور بودیم. «حسن بصری» این کلام را شنید و گفت: این همان گمشده شخص با ایمان است که از دل منافقی بیرون آمده است.
گمشده مومن بود حکمت بگیر ور چه در دست منافق شد اسیر.
منبع:
[1] شرح این حکمت در مطلب «شرح حکمت 79 نهج البلاغه» آمده است.