اهمیت و ارزش علم، دانش و حکمت و تاکید بر فراگیری آن در اسلام غیر قابل کتمان است. در قرآن و کلام اولیا الهی به این موضوع فراوان اشاره شده است. یکی از این سخنان حکمت 79 نهج البلاغه امیر مومنان علی علیه السلام است. در این حکمت پُر معنا آمده است: حکمت و دانش را هر جا که باشد بیاموز، چرا که حکمت گاهی در سینه منافق است؛ ولی در سینه اش آرام نمی گیرد تا از آن بیرون آید و در کنار همانندهای خود (حکمت های دیگر) در سینه مومن قرار گیرد.
و اما این حکمت به چه معناست؟ و چه دانشی را شامل می شو د؟ برای پاسخ به این سوالات و فهمیدن این سخن به شرح گفته شده برای آن خواهیم پرداخت.
شرح حکمت 79 نهج البلاغه
شرحی که در ادامه می آید اقتباس شده از شرح مکتوب توسط آیت الله مکارم شیرازی برای این سخن مولای متقیان است.
آنچه که می توان به عنوان خلاصه این حکمت بیان کرد این است که کلام حکمت آمیز را از هر شخصی باید قبول کرد حتی اگر آن شخص منافق باشد. حضرت در این حکمت به دلیل این امر اشاره کرده و آن را نا آرام گرفتن حکمت در سینه منافق و آرام گرفتن آن در کنار همانندهای خود در سینه مومن گفته است.
استفاد ه از تعبیر «تلجلج» با توجه به این امر که این کلمه در معنای ناآرامی و اضطراب است اشاره دارد به آنکه منزلگاه کلام حکمت آمیز سینه شخص منافق نیست. به همین دلیل در آنجا نا آرامی می کند تا بیرون آید و در منزلگاه مناسب خود و در کنار همنوعانش (حکمت های دیگر) در سینه مومن جای گیرد.
نتیجه این کلام همان چیزی است که در روایت های مختلف از ائمه معصوم علیهم السلام نقل شده است و آن این است که: علم، حکمت و دانش محدودیتی ندارد نه از لحاظ زمانی (ز گهواره تا گور دانش بجوی)، نه مکانی (علم و دانش ولو در چین باشد آن را بجویید)، نه میزان تلاش و کوشش و نه از نظر گوینده که در این حکمت به آن اشاره شده است. در واقع علم به اندازه ای مهم است که هیچ محدودیتی برای آن پسندیده نیست.
البته در این جا سوالی مطرح می شود با این مضمون که در برخی روایت آمده که آدمی باید بداند دانشی که فرا می گیرد از کیست و به آن توجه کند. حال در این حکمت آمده که از منافق نیز می توان سخن حکمت آمیز گرفت. این دو چگونه جمع می شوند؟
پاسخ به این سوال این است که برخی اوقات کلام حکمت آمیز به اندازه ای روشن و آشکار است که از هر جا و از هر کس که باشد باید قبول کرد اما در موارد دیگر که آدمی مطالب را به اعتماد استاد یاد می گیرد لازم است پیش کسی برود که ا لحاظ دین و علم مورد اطمینان باشد.
از علامه شوشتری در شرح نهج البلاغه کلام زیبایی نقل شده که در ادامه به عنوان تتمه شرح بیان خواهیم کرد. منقول است: «ابن مبارک» برای نظارت بر شهر در کوچه های آن راه می رفت. در همان حین چشمش به شخص مستی افتاد که آواز می خواند و می گفت: هوای نفس من را ذلیل نمود و افسوس که راهی به آن کس که به او علاقمندم نیست (أضَلَّنى الْهَوى وَأنَا ذَلیلٌ *** وَلَیْسَ إلى الَّذى أهْوى سَبیلٌ). در این هنگام ابن مبارک از آستین خویش کاغذی در آورد و آن بیت را نوشت. پس به او گفتند: شعری را از شاعری که مست است می نویسی؟! ابن مبارک پاسخ داد: مگر ضرب المثل معروف را نشنیده اید؟ ضرب المثلی که می گوید: ای بسا گوهری در بین زباله افتاده باشد. پاسخ دادند: آری. ادامه داد: این هم گوهری است در میان مزبله (از مزبله).