هفتاد و نهمین سوره قرآن کریم سوره نازعات است. این سوره 46 آیه کوتاه دارد و محوریت محتوای آن قیامت و فرجام انسان ها است. سوره نازعات در مکه بعد از سوره انفطار و قبل از سوره نبأ بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. معرفی این سوره در مطلبی جداگانه با عنوان «معرفی سوره نازعات» به طور مفصل انجام شده است. حال و در این مطلب قصد داریم به تفسیر آیه های ابتدایی آن بر اساس تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی بپردازیم. پس با ما باشید.
تفسیر آیه های ابتدایی سوره نازعات
خداوند متعال در آیه های ابتدایی سوره به چند موضوع مهم سوگند خورده است. این سوگندها با هدف ذکر حقانیت و محقق شدن مسئله معاد و رستاخیز است. در آیات اول تا پنجم خداوند می فرماید: وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا «۱» وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا «۲» وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا «۳» فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا «۴» فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا «۵» (قسم به آن ها که به سختی می کشند و بر می کنند (1) و قسم به آن ها که به راحتی جدا می کنند (2) و قسم به آنان که به سرعت حرکت می کنند (3) و به آنان که به خوبی سبقت می گیرند (4) و آنان که امور را تدبیر می کنند (5)).
واژه «نازعات» از نزع است و در معنای چیزی است که آن را از جای بر می کنند و یا می کشند؛ همچون کشیدن کمان در زمان پرتاپ تیر. گاه نیز این کلمه در امور و مسائل معنوی نیز استفاده می شود همانند نرع دشمنی با محبت از دل که به معنی بر کندن است.
کلمه «غرق» بر وزن شفق بر اساس آنچه ارباب لغت می گویند در معنای فرو رفتن در آب است. همچنین گاهی به گرفتاری شدید در بلا و حادثه اطلاق می گردد.
این واژه اما اگر که بر وزن «فرق» باشد اسمی خواهد بود که جانشین مصدر شده و در معنای اغراق است. اغراق نخست در معنی کشیدن کمان تا آخرین نقطه است و در ثانی به معنای مبالغه کردن در هر کاری است.
و بدین سبب به خوبی مشخص است که آنچه در آیه اول آمده در معنای غرق شدن نیست و به معنای انجام یک عمل تا سر حد ممکن است.
واژه «ناشطات» از «نشط» بر وزن هشت، به معنی باز کردن گره هایی است که به راحتی گشوده نمی شوند. به چاه هایی که دارای عمق کمی هستند و دلو به راحتی و با یک حرکت از آن خارج می شود «انشاط» گویند. علاوه بر این ها به شترهایی که با اشاره ای کم به سرعت حرکت کنند نیز «نشیطه» گویند. با این اوصاف این کلمه در هر نوع حرکتی که به راحتی انجام می گیرد استفاده می شود.
کلمه «سابحات» از سبح بر وزن سطح گرفته شده و در معنای حرکت سریع در آب و یا در هوا می باشد. به همین دلیل در ارتباط با شنای در آب و همچنین حرکت پر سرعت اسب و علاوه بر این ها برای به سرعت دنبال کاری رفتن استفاده می شود. واژه تسبیح نیز از همین معنا اخذ شده است انگار که شخص تسبیح گوی با سرعت در عبادت الله پیش می رود.
و اما سابقات از سبقت گرفته شده است که در معنای پیشی گرفتن است. و به سبب آنکه پیشی گرفتن اغلب بدون سرعت امکان پذیر نیست گاهی از این کلمه و ماده مفهوم سرعت نیز استخراج می شود.
و در آخر واژه مدبرات است. این واژه از تدبیر است و در معنای اندیشیدن به عاقبت امری است. اندیشیدن به عاقبت امور موجب سامان یافتن کار به بهترین صورت است.
این سوگندها نخست در هاله ای از ابهام فرو رفته اند. ابهامی که سبب می شود انگیزه تفکر و تدبر بیش تر و عمیق تر شود. در واقع جولان دادن ذهن را باعث می شوند. این سوگندها اشاره به چه چیز یا چه کسی دارند؟
در این باره مفسران فراوان گفته اند که اغلب آن ها بر سه محور قرار دارند:
- اول اینکه مقصود از این ملائکه این است که مامور قبض روح ارواح کافران و مجرمان هستند که آن ها را با شدتی بسیار از بدن هایشان می کشند. ارواحی که هیچ گاه نخواستند در برابر حق تعالی تسلیم شوند. و فرشتگانی که روح مومنین را با نشاط و مدارا قبض می کنند. و ملائکه ای که در اجرای دستور الهی با سرعت حرکت می کنند و در ادامه از هم پیشی می گیرند و در نهایت امور جهان را به امر او تدبیر می کنند.
- این قسم ها به ستارگانی اشاره دارند که همواره از افقی کنده می شوند و به افقی دیگر رهسپار می گردند. گروهی آرام حرکت کرده و گروهی به سرعت راه می روند و در اقیانوس عالم بالا شناور هستند و بر هم پیشی می گیرند و در نهایت با تاثیراتی که این ستارگان دارند امور عالم را به امر الله تدبیر می نمایند.
- مقصود جنگجویانی با اسب های مجاهدان راه حق تعالی است که از خانه ها و وطن های خویش به شدت بر کنده می شوند . سپس با نشاط و نرمی مسیر میدان جنگ را در پیش می گیرند و بر هم سبقت می گیرند و امور نبرد را اداره می نمایند.
گاهی برخی از مفسران این تفاسیر را با هم می آمیزند، بخشی از این پنج قسم را از یک تفسیر و بخش دیگری را از تفسیر دیگر می گیرند اما در واقع اصول همان تفاسیر سه گانه ای است که بیان شدند.
البته باید خاطر نشان کرد بین این تفاسیر تضادی نیست و این احتمال وجود دارد که آیه های مورد بحث اشاره به تمامی این ها باشد اما مجموعا تفسیر نخست با توجه به آنچه که در ادامه بیان می شود مناسب تر است: اول اینکه با قیامت تناسب دارد که سوره در مجموع بر محوریت این موضوع است. دوم اینکه این آیات با آیه های مشابه آن در سوره مرسلات تناسب دارد. علاوه بر این ها آیه پنجم بیشترین تناسب را با ملائکه دارد که به امر خداوند امور جهان را تدبیر می کنند و آنی در انجام فرامین الهی اهمال نمی کنند. به ویژه اینکه موضوع تدبیر امور در این آیه به شکل مطلق بیان شده است و قید یا شرطی برای آن وجود ندارد.
در کنار تمامی این ها می توان به برخی از روایات نقل شده از ائمه علیهم السلام در این باره اشاره کرد.
- در روایتی از امام علی علیه السلام آمده که ایشان در تفسیر آیه نخست فرمودند: مقصود ملائکی است که ارواح کافران را از بدن هایشان با شدت بیرون می کشند آنگونه که تیر انداز کمان را تا آخرین حد می کشد. مشابه به این تفسیر را نیز حضرت برای آیه های بعدی (2 تا 5) گفته است.
البته در این جا دو پرسش باقی می ماند:
- دو واژه «ناشطات» و «نازعات» جمع های مونث هستند. به چه دلیل این جا استفاده شده اند؟
نازعات جمع کلمه نازعه است که به معنی طایفه یا گروهی از ملائکه است که این برنامه را انجام می دهند. ناشطات نیز و دیگر جمع های مشابه به سبب آنکه طائفه مونث لفظی است جمع آن نیز به همین شکل بسته می شود.
- سه قسم اول با «واو» شروع شده اند اما در دو قسم بعدی حرف «ف» جایگزین شده است. چرا؟
سبقت گرفتن نتیجه حرکت سریع است که از «سابحات» استفاده می شود و تدبیر امور نتیجه ای برای مجموع این حرکت است