در شش بخش قبلی تفسیر آیات یک تا بیست و پنج سوره تکویر که متشکل از 29 آیه است را بر اساس تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی بیان نمودیم. حال و در این مطلب قصد داریم به بیان تفسیر آیه های انتهایی سوره منطبق با تفسیر گفته شده بپردازیم.
تفسیر آیه های 26 تا 29 سوره تکویر
در آیه های قبلی (در تفسیر سوره تکویر – بخش ششم به آن پرداختیم) آشکار شد که قرآن کریم کلام الهی و وحی است زیرا محتوای آن نشان دهندۀ این موضوع است که کلام و سخنی شیطانی نیست و گفتاری رحمانی است که توسط پیک وحی که جبرئیل امین است با قدرت و امانت کامل بر پیامبر (ص) در نهایت اعتدال عقل نازل شده است. پیامبری که در ابلاغ رسالتش کوتاهی نکرده و بخل نمی ورزد و هر آنچه که به او تعلیم گشته بی کم و کاست در اختیار همه قرار می دهد. حال و در آیات 26 تا 29 خداوند مخالفان را به سبب عدم تبعیت از این کلام بزرگ توبیخ می کند. در واقع خداوند در یک استفهام توبیخی می فرماید: با این وجود شما به کجا می روید؟ (فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ)
چرا صراط مستقیم را رها نموده و به بیراهه می روید؟ به چه دلیل به این چراغ پُر نور پشت می کنید و به سمت تاریکی قدم بر می دارید؟مگر شما دشمن سلامت و سعادت خود هستید؟
در ادامه می افزاید: همانا این قرآن جز تذکر برای عالمیان نیست (إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ). خداوند همه را اندرز و هشدار می دهد تا از خواب غفلت بیدار گردند.
و به سب آن که برای هدایت و تربیت تنها فاعلیت فاعل کفایت نمی کند و قابلیت قابل شرط است در آیه 28 سوره می فرماید: قرآن کریم برای آنان که می خواهند صراط مستقیم را (در تمامی امور زندگی) بپویند مایۀ بیداری است (لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ).
قابل توجه اینکه در آیه 27 می فرماید: قرآن مایه بیداری تمامی عالمیان است و در این آیه (28) تنها از گروهی خاص سخن به میان می آورد. گروهی که به پذیرش هدایت و گام برداشتن در مسیر مستقیم تصمیم گرفته اند. این تفاوت بدان سبب است که آیه 27 عمومیت فیض الهی را ذکر می کند و این آیه شرط بهره بردن از این فیض را. در واقع همۀ مواهب دنیا چنین هستند که اصل فیض عام است اما استفاده از آن مشروط به تصمیم و اراده فرد است.
این آیه از جمله آیاتی است که نشان می دهند خداوند آدمی را آزاد و دارای اختیار آفریده است و تصمیم نهایی برای طی کردن مسیر حق و باطل را خود انسان می گیرد.
تعبیر به «یستقیم» را آیت الله مکارم شیرازی جالب می داند چرا که نشان دهندۀ این است که مسیر اصلی که پیش روی آدمی قرار دارد راه هدایت و سعادت است و دیگر راه ها تماما انحرافی هستند. تمام نیروهایی که درون و برون انسان هستند، همگی برای اینکه او را در مسیر مستقیم بگذارند و حرکت دهند بسیج شده اند. در واقع اگر که افراط و تفریط، وسوسه و تبلیغات گمراه کننده نبود انسان با همین ندای فطری در راه مستقیم قدم بر می داشت.
این حقیقت را می دانیم که خط مستقیم نزدیک ترین راه به مقصد است ولی از آنجا که تعبیر به مشیت و اراده آدمی ممکن است این توهم را در انسان ایجاد کند که او آنگونه آزاد و رها می باشد که نیازی به پیمودن مسیری که به خداوند و توفیقات او منتهی می شود ندارند.
در آخرین آیه از این سوره مبارکه خداوند به نفوذ مشیت خود به عنوان پروردگار عالمیان اشاره کرده و می فرماید: شما اراده نمی کنید جز آنکه خداوندی که پروردگار عالمیان است بخواهد (وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ).
مجموعه دو آیه آخر سوره تکویر به مسئله «امر بین الامرین» اشاره دارد. از سویی بیان می کند تصمیم گیری به دست شما است و از سمتی دیگر بیان می کند که تا خدا نخواهد شما نمی توانید تصمیم بگیرید. به این معنا که اگر شما آزاد و دارای اختیار آفریده شده اید همین آزادی از سمت خداوند است. در واقع او اراده نموده که شما این گونه باشید.
آدمی در اعمال خویش نه مجبور است و نه صد در صد آزاد، نه جبر درست ست و نه تفویض، بلکه هر چه او دارد از عقل، هوش، توانایی جسمی، قدرت تصمیم گیری تماما از جانب خداوند است. همین واقعیت است که او را از سویی دائم نیازمند به آفریده می سازد و از سمتی دیگر به اقتضای آزادی و اختیار به او تعهد و مسئولیت می دهد.
استفاده از تعبیر «رب العالمین» به خوبی نشان دهنده مشیت خداوند در مسیر تربیت و تکامل آدمی و تمامی عالمیان است. خداوند هیچ گاه نمی خواهد کسی گمراه گردد یا گناه نموده و از جوار قرب الهی دور شود. خداوند به اقتضای ربوبیت خویش تمامی کسانی را که در راه تکامل قدم بردارند کمک می کند.
عجیب آنکه افرادی که طرفدار مسلک جبر هستند به آیه 29 چسبیده اند و این احتمال است که آنان که طرفدار تفویض هستند نیز به آیه اول توسل جسته اند. این جدا سازی آیات و پیش داوری ها غلط است و این امر مایه گمراهی است. آیات را می بایست در کنار هم قرار داد و از مجموع استفاده کرد.
برخی از مفسران قرآن نقل کردند که در زمان نزول آیه 28 ابو جهل که جزو طرفداران تفویض بود گفت: خوب شد تمامی اختیارات با ما می باشد و در اینجا بود که آیه 29 نازل شد.
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «تکویر» با صدای استاد «محمدحسین سبزعلی»