زکات، از مهم ترین واجبات دینی است که در قرآن به پرداخت آن سفارش بسیاری شده است. در اکثر منابع دینی زکات هم ردیف نماز و جهاد قرار دارد و به عنوان یکی از پنج ستون دین شناخته می شود. از طرفی در روایات بسیاری از ائمه معصومین به اهمیت زکات و پرداخت آن توجه بسیاری شده است. به طوری که ترک آن و یا کوتاهی در پرداخت را مورد سرزنش قرار می دهند. باید خاطر نشان کرد در قرآن، در بسیاری از آیات از واژه صدقه برای اشاره به زکات به کار رفته است. هم چنین در فقه، از واژه صدقه واجب به جای زکات استفاده می شود.
گفتنی است این واجب، به 9 چیز از جمله گندم، خرما، جو، کشمش، طلا، نقره، گاو، گوسفند و شتر تعلق می گیرد و شخص واجد شرایط موظف است زکات هر کدام را به طور کامل در مواردی که مشخص شده است، پرداخت کند. ما در این مقاله قصد داریم تا موارد استفاده از آن را که در قرآن ذکر شده اند را مورد بررسی قرار دهیم. پیشنهاد می کنیم تا انتهای این مقاله از موسسه معراج النبی همراه ما باشید.
زکات چیست؟
صدقه، نیکی، تقدس، طهارت، پاکیزگی، رشد و خیرات و غیره از معانی لغوی زکات به شمار می آید. همانطور که در بخش مقدمه گفته شد، در اسلام و در بیشتر موارد از واژه صدقه به جای زکات استفاده شده است. به طور کلی پرداخت زکات برای شخصی واجب است که عاقل، بالغ، مالک و مجاز در تصرف باشد و اگر در مال خود 9 موردی که زکات به آن تعلق می گیرد داشته باشد و به مقدار معینی برسد، موظف است با در نظر گرفتن شرایطی که در قرآن ذکر شده مقداری از آن را در مصارف مشخصی خرج کند. گفتنی است پرداخت این واجب، در زندگی دنیوی و اخروی افراد تاثیرات مثبتی دارد. این در حالی است که فرد با دادن بخشی از مال خود باعث می شود تا خود را از بند آلودگی های زندگی دنیوی و مادیات پاک و آزاد کند و هم چنین روح خود را از طمع، بخل، حرص و هر چیزی که موجب وابستگی شدید به دنیا می شود، رها کند.
موارد استفاده از زکات در قرآن
پس از پاسخ به سوال “زکات چیست؟” می خواهیم در خصوص موارد استفاده از زکات در قرآن صحبت کنیم. در بسیاری از روایات و در قرآن مجید سوره توبه آیه 60 آمده است که “یعنی جز این نیست که زکات ها از آن فقیران، بینوایان، متصدیان آن و برای جلب توجه دلها و آزادی و بدهکاران و در راه جهاد خدا و در راه ماندگان است که واجب است از ناحیه خدا.”به طور کلی زکات را می توان در 8 مورد مصرف نمود که در این بخش به بررسی مختصری از آنها خواهیم پرداخت:
انسان فقیر
انسان فقیر به شخصی گفته می شود که از پس مخارج سالانه خود و خانواده برنیاید. از این رو در قرآن به پرداخت زکات به فقرا سفارش شده است.
مسکین از موارد استفاده از زکات
از دیگر مواردی که می بایست زکات در این راه مصرف شود، فرد مسکین است. مسکین شخصی است که در مقایسه با انسان فقیر زندگی سخت تری را سپری می کند. بنابراین در قرآن آمده است که برای کمک به آنها، زکات به افراد مسکین داده شود.
عامل
اگر بخواهیم در خصوص عامل صحبت کنیم باید بگوییم، عامل کسی است که از طرف امام یا نایب او موظف به جمع آوری و نگهداری از زکات است. رسیدگی به حساب و دادن آن به امام یا نایب او و یا فقرا از دیگر وظایفی است که برعهده عامل می باشد.
مولفه القلوب
مولفه القلوب یکی از8 مواردی است می بایست زکات را در این راه پرداخت نمود. گفتنی است اگر شخص کافری با دادن این واجب مالی، مشتاق به پذیرفتن دین اسلام شود و یا به هنگام جنگ به مسلمان کمک می نماید واجب است که زکات در این راه مصرف شود.
مفلس از موارد استفاده از زکات
به فردی که توانایی پرداخت قرض خود را ندارد، مفلس گفته می شود. در قرآن آمده است مفلس یکی از 8 مواردی است که می بایست شخص واجد الشرایط این واجب مالی خود را به این دسته از افراد پرداخت کند.
سبیل الله
سبیل الله کارهایی است که انجام دادن آن ها برای اسلام مفید و هم چنین برای مسلمانان نفع دینی دارد. به عنوان مثال مسجد از جمله کارهای فی سبیل الله است که می توان برای ساخت آن از این واجب مالی استفاده نمود.
ابن سبیل
در منابع دینی ابن سبیل به کسی گفته می شود که مسافری در راه مانده است و از نظر مالی در وضعیت خوبی قرار ندارد. البته ناگفته نماند که در شهر خود از نظر مالی تامین بوده اما در راه سفر به دلیل تمام شدن پول، باعث شده است تا گرفتار و محتاج شود.
خرید برده و آزاد کردن آن
از دیگر موارد استفاده از این واجب مالی در قرآن، خرید برده و آزاد کردن آن است. می توان گفت افرادی که به صورت برده زندگی می کنند و تحت سلطه افراد دیگری هستند را می توان با پرداخت زکات آن ها را خرید و آزاد نمود.
جمع بندی
به طور کلی زکات از جمله واجبات دینی است که در قرآن و در بسیاری از روایات دینی به پرداخت آن سفارش زیادی شده است. این واجب مالی در بسیاری از موارد به آن صدقه نیز می گویند و به 9 چیز تعلق می گیرد. شخصی که به اندازه معینی از آن مال داشته باشد موظف است تا بخشی از آن را در مواردی مصرف نماید. انسان فقیر، مسکین، عامل، مولفه القلوب، مفلس، سبیل الله، ابن سبیل از جمله موارد استفاده آن در قرآن است. ما در این مقاله سعی کردیم تا با بررسی هر کدام از موارد استفاده به صورت مختصر اطلاعاتی در این زمینه در اختیارتان قرار دهیم.
- تلاوت ترتیل آیه 60 سوره توبه – مشاری الراشد العفاسی
۞ إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۖ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
زکاتها مخصوص فقرا و مساکین و کارکنانی است که برای (جمع آوری) آن زحمت می‌کشند، و کسانی که برای جلب محبّتشان اقدام می‌شود، و برای (آزادی) بردگان، و (ادای دین) بدهکاران، و در راه (تقویت آیین) خدا، و واماندگان در راه؛ این، یک فریضه (مهم) الهی است؛ و خداوند دانا و حکیم است!