شرح حکمت 72 نهج البلاغه

شرح حکمت 72 نهج البلاغه

در حکمت 72 نهج البلاغه حضرت علی علیه السلام آثار گذر روزگار را در وجود آدمیان را بیان نموده و می فرماید: روزگار بدن ها را کهنه و آرزوها را نو می کند، مرگ را نزدیک و حاجات را دور می سازد. آن که (سعی کند) به مواهبش رسد سخت خسته و ملول گردد و آن که پس از تلاش به آن نرسد، رنج خواهد برد. و اما شرح این حکمت چیست؟ قطعا پندهایی در آن نهفته است.

شرح حکمت 72 نهج البلاغه

امام علی علیه السلام در این حکمت پُر معنی به چند نکته مهم اشاره می کند:

  • اول اینکه گذر ایام بدن ها را فرسوده می سازد. این امر از واضحاتی است که مردم بسیاری به آن توجه نمی کنند. هر ثانیه، دقیقه، ساعت، ماه و سالی که بر آدمی بگذرد، قسمتی از قوای او از دست می رود همانند لباسی که با مرور زمان کهنه می شود و استثنایی برایش نیست. پس آدمی باید تلاش کند در مقابل آنچه که از دست می دهد، چیزی را به دست آورد چرا که در غیر این صورت خسران نصیبش می گردد. در آیات ابتدایی سوره عصر به همین موضوع اشاره شده است آنجا که خداوند می فرماید: سوگند به عصر و زمان، همان انسان در خسران است (دست خوش زیان می باشد).
  • در دومین بخش امام از نو شدن آرزوها در گذر زمان سخن می گوید. این موضوع برای اکثریت انسان ها آشکار است. حرص آدمی زمانی که به سن بالاتر قدم می گذارد نسبت به سنین پایین تر بیشتر است و دلیل آن ممکن است احساس کمبود وقت برای وصول به آمال و آرزوها است چرا که خود را به مرگ نزدیک تر می بیند.

در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده که می فرماید: آدمی پیر می شود اما دو صفت در دو جوان می گردند: حرص و آرزوهای دراز[1]

در سومین و چهارمین مورد یا همان نکته امام به نزدیک شدن آدمی به مرگ و فاصله گرفتن از نیازها اشاره می نماید. فاعل این دو کار همان روزگار است چرا که عمر آدمی در هر صورت محدود است و سرمایه ای می باشد که با گذر زمان دچار کاستی می شود و به همان اندازه آدمی از خواسته هایش دور می گردد چرا که زمان کم تری برای وصول به آن ها در اختیارش است. علاوه بر این توانایی هایش به سمت ضعف می روند و این در واقع عامل دوم است که او را از خواسته ها دور می کند.

دو واژه «آمال» و «اُمنیّه» معنایی نزدیک به هم دارند و در واقع هر دو به آرزوها و خواسته ها اطلاق می شوند اما به نظر می رسد که آمال بیشتر برای آرزوهای دست یافتنی و واژه دوم برای آرزوهای محال استفاده می شوند. البته که در غیر این مورد نیز به کار می رود.

نهج البلاغه
نهج البلاغه

پس عبارت «یجدد الامال» به این موضوع اشاره دارد که آدمی هر روز آرزویی تازه برای خود پیدا می کند و برای رسیدن به آن تلاش کرده و بدان مشغول می شود و هر روز خواسته های او در اثر گذر زمان از دسترسش دورتر می گردند.

در ادامه حضرت به پنجمین و ششمین نکته اشاره کرده و آنان را که به آمال دنیویی رسیده اند را خسته و آنان را که به آمال خود دست نیافته اند به درد و رنج گرفتار دانسته است. مفهوم این است که هر دو گروه به آسایش و راحتی دست پیدا نمی کنندچرا که همانگونه که به دست آوردن مواهب دنیایی با مشکلاتی رو به رو است نگه داشتن آن ها سخت تر است.

در عبارت «مَنْ ظَفِرَ بِهِ نَصِبَ، وَ مَنْ فَاتَهُ تَعِبَ» ضمیر «بِهِ» اگر چه در ظاهر به روزگار بر می گردد اما از آنجا که پیروزی به روزگار معنی نمی شود منظور از آن همان مواهب دنیایی است و قرینۀ آن واژه های «ظفر» و «فات» است.

توجه به نکاتی که در حکمت 72 نهج البلاغه حضرت امیر المومنین (ع) به آن ها اشاره کرده است آدمی را به موقعیتش در زندگی آشنا می کند و از هر نوع زیاده روی و خیال پردازی و غفلت باز می دارد و باعث می شود تا توجه ویژه ای به تلاش در مهیا ساختن توشه آخرت داشته باشد.

منبع:

[1] بحارالانوار، ج 70، ص 22

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *