در فراز بیستم دعای 13 صحیفه سجادیه آمده است: خداوندا بر محمد و آل او درود فرست و کوتاهی ام را به کَرَم و فضل خویش جبران نما و به اقتضای عدل خود و بر اساس استحقاق با من رفتار مکن (من را به کیفری دچار نکن که سزاوار آن هستم)، چرا که من اولین شخصی نیستم که به درگاه تو روی آورده است و با آنکه سزاوار منع تفضل بوده است از مواهب و عطایایت بهره مند شده است و همچنین اولین محتاجی نیستم که شایسته حرمان بوده اما رحمتت شامل حالش گردیده است. در این بخش از دعای 13 صحیفه سجادیه که در اصل درباره نیازمندی آدمی به خدا و بی نیازی خدا به انسان است، به خوبی این امر را به تصویر کشیده که هیچ فردی حقی به خدا ندارد و آنچه افراد دریافت می کنند تماما از لطف و تفضل خدای متعال است.
فراز بیستم دعای 13 صحیفه سجادیه
اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ احْمِلْنِي بِكَرَمِكَ عَلَى التَّفَضُّلِ ، وَ لَا تَحْمِلْنِي بِعَدْلِكَ عَلَى الِاسْتِحْقَاقِ ، فَمَا أَنَا بِأَوَّلِ رَاغِبٍ رَغِبَ إِلَيْكَ فَأَعْطَيْتَهُ وَ هُوَ يَسْتَحِقُّ الْمَنْعَ ، وَ لَا بِأَوَّلِ سَائِلٍ سَأَلَكَ فَأَفْضَلْتَ عَلَيْهِ وَ هُوَ يَسْتَوْجِبُ الْحِرْمَانَ
شرح فراز بیستم دعای 13 صحیفه[1]
همانطور که در ابتدا اشاره شد، حضرت در این فراز به این امر اشاره نمودند که هیچ انسانی بر خداوند حقی ندارد و هر که چیزی از خدای متعال دریافت می کند به سبب لطف و تفضل خود خداوند است. این امر بدان سبب است که همۀ ابزار هدایت که بندگان با آن به عبادت و فرمانبرداری می پردازند از ناحیه لطف خدای سبحان است و اگر که این توفیق سلب شود هیچ کاری در مسیر عبودیت و بندگی از دست آدمی ساخته نیست. پس به جهت آن که تمامی چیزهایی که در مسیر بندگی صرف کرده است را از خدا دریافت نموده، هیچ وقت نمی تواند مدعی گردد که در برابر این کردۀ خویش سزاوار اجر و پاداش است. بنابراین کمترین بی توجهی برای آن که آدمی شایسته عذاب سخت شود، کافی خواهد بود، زیرا نافرمانی نمودن خدای مهربانی که اصل وجود را در کنار تمامی ابزار هدایت و وسایل زندگی را رایگان و بدون آن که آدمی استحقاقش را داشته باشد به او عطا کرده است نهایت دون صفتی است که برای آن که آدمی را شایسته عذاب کند کافی است.
نکتۀ دیگری که در این فراز مشاهده می شود این است که امام سجاد علیه السلام زیباترین شیوه را برای بیان این واقعیت استفاده کرده است تا عنایت خدای متعال را به سمت بنده جلب نماید. در واقع هیچ جمله ای برای جلب رحمت خدا بهتر از اقرار و اعتراف به واقعیت نیست. به همین دلیل حضرت فرمودند (نقل به مضمون از ترجمه فراز): خداوندا من به شایستگی خویش به تو روی نیاورده ام و از عدلت هراسان هستم نه از جور تو و تو را آنگونه شناختم که افراد بسیاری را بدون آنکه استحقاق داشته باشند مورد لطف و عنایت خویش قرار دادی و اجازه دادی تا از فضل تو بهره های فراوان برند. پس قطعا من اولین آن ها نیستم.
به این ترتیب امام علاوه بر بیان واقعیتی که به آن اشار شد، در ادب بندگی نیز تلاش کرده و در استفاده و استخدام الفاظ برای ریختن معنا در قالب آن، چیزی مشابه به اعجاز خلق نموده است.
در مقابل این هدیه بزرگ که علاوه بر تعلیم، تهذیب، نشان دادن ادب بندگی و همچنین کیفیت جلب رحمت خداوند نیز می باشد بر ما خواهد بود که قدردان و سپاسگزار وجود امامان باشیم و در کنار فرستادن صلوات بی حد به ارواح پاک آنان از خداوند توفیق پیروی کامل از شیوۀ معصومانۀ آنان داشته باشیم.
منبع:
[1] شرح نگاشته شده برگرفته از کتاب شهود و شناخت حسن ممدوحی کرمانشاهی در سایت عرفان است.