در ادامه فرازهای پیشین[1] به فراز هجدهم از دعای سیزدهم صحیفه سجادیه می رسیم. در این فراز که در ادامه فراز هفدهم آمده است امام (ع) به زیبایی نتیجه فراز قبلی را بیان نموده و ترتیب درجات معرفت را با یک طبقه بندی معقول ترسیم کرده است. مطابق با فراز قبلی آدمی به عنوان یک موجود نیازمند وفقیر نباید برای حاجات خود به موجود فقیر دیگری مراجعه نماید. او می بایست به سوی کسی گام بردارد که علاوه بر اینکه توانا است، بخیل هم نباشد. حال حضرت با کمال اطمینان که حاصل میزان معرفتش به عظمت و قدرت پروردگار است بیان می دارد: خدای من! با رغبت و میل کامل روی به درگاه تو آورده ام. سپس میفرماید: خداوندا! هیچ چیز بسیاری در قیاس با بخشش و کَرمت زیاد نیست و هیچ امر خطیر و مهمی در مقابل عظمتت قابل ملاحظه نیست، بلکه در اساس امکان سنجش در کار نمی باشد چرا که هر چیز به هر میزان که عظیم و مهم است آن را با بی نهایت نمی شود (نمی توان) سنجید.
فراز هجدهم دعا
فَقَصَدْتُكَ ، يَا إِلَهِي ، بِالرَّغْبَةِ ، وَ أَوْفَدْتُ عَلَيْكَ رَجَائِي بِالثِّقَةِ بِكَ . وَ عَلِمْتُ أَنَّ كَثِيرَ مَا أَسْأَلُكَ يَسِيرٌ فِي وُجْدِكَ ، وَ أَنَّ خَطِيرَ مَا أَسْتَوْهِبُكَ حَقِيرٌ فِي وُسْعِكَ ، وَ أَنَّ كَرَمَكَ لَا يَضِيقُ عَنْ سُؤَالِ أَحَدٍ ، وَ أَنَّ يَدَكَ بِالْعَطَايَا أَعْلَى مِنْ كُلِّ يَدٍ
خدای من! با میل خویش به درگاه تو روی آورده ام و امیدهایم را با اطمینان و اعتماد کامل بر ساحت قدسی تو نازل کرده ام و فهمیدم که نیازهای زیاد من در مقابل وسعت شکوه و عظمت تو کوچک است و بزرگترین خواسته هایم در پیش قدرت و توانایی نامتناهی ات دون و ناچیز است و بخشش تو هیچگاه در برابر طلب آفریده ها، کم نمی گذارد و دست تو در دهش و عطا برتر از هر دستی است.
شرح فراز هجدهم دعای سیزدهم[2]
همانطور که در ابتدا ذکر شد، بر اساس معرفتی که امام به دست آورده است و با گریز به فراز قبلی، می توان متوجه شد که هر خواسته ای در برابر شکوه و عظمت بخشش الهی ناچیز است. پس به میزان معرفتی که حاصل می شود می توان با رغبت هر چه تمامتر به درگاه الهی روی آورد و به او که بی نهایت مطلق است امید بست و حاجت و خواسته خود را طلب نمود.
از این رو نیاز و خواسته آدمی هر میزان که بزرگ جلوه نماید، اجابت آن حتمی است مگر آنکه دعا و درخواست واقعی نباشد یا آنچه را که طلب نموده به مصلحتش نیست. همچنین ممکن است خواسته با حکمت الهی در تضاد باشد که در این صورت دعا اجابت نخواهد شد و این اجابت نشدن به معنای بی اثر بودن دعا نیست، چرا که خداوند کریم مطلق است و بندۀ خود را دست خالی باز نمی گرداند. پس بهتر از آن چه که درخواست نموده را برایش ذخیره کرده و در دنیا یا آخرت به او خواهد داد. پس تأخیر در مستجاب شدن دعا نباید کمترین اثر سوئی بر درخواست کننده داشته باشد. در این دنیا نیازها و حاجات بسیاری بودند که به اجابت نرسیدند یا تاخیر در اجابت به صلاح بنده بوده است.
امام علی علیه السلام در سفارش و وصیتش به امام حسن (ع) می فرماید: تأخیر در اجابت دعا تو را ناامید نسازد زیرا که بخشش های خداوند همواره در حد نیت است و چه بسا وجود تأخیر در استجابت بدان سبب باشد که پاداش آن برای تو که طالب آن هستی بیشتر و عطای خداوند متعال برای تو پُر برکت تر باشد؛ یا آنکه چه بسا تو چیزی را طلب نمودی و به تو عطا نکردند، اما بهتر از آن چه طالبش بوده ای را در این دنیا و یا در آخرت به تو بدهند. یا خواسته و طلبت بدان جهت از تو دور شده که آنچه می خواهی سبب هلاکت در دین و دنیای تو می شود (فَلاَ يُقَنِّطَنَّكَ إِبْطَاءُ إِجَابَتِهِ فَإِنَّ اَلْعَطِيَّةَ عَلَى قَدْرِ اَلنِّيَّةِ وَ رُبَّمَا أُخِّرَتْ عَنْكَ اَلْإِجَابَةُ لِيَكُونَ ذَلِكَ أَعْظَمَ لِأَجْرِ اَلسَّائِلِ وَ أَجْزَلَ لِعَطَاءِ اَلْأَمَلِ وَ رُبَّمَا سَأَلْتَ اَلشَّيْءَ فَلاَ تُؤْتَاهُ وَ أُوتِيتَ خَيْراً مِنْهُ عَاجِلاً وَ آجِلاً أَوْ صُرِفَ عَنْكَ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَكَ فَلَرُبَّ أَمْرٍ قَدْ طَلَبْتَهُ فِيهِ هَلاَكُ دِينِكَ لَوْ أُوتِيتَهُ فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِيمَا يَبْقَى لَكَ جَمَالُهُ وَ يُنْفَى عَنْكَ وَبَالُهُ وَ اَلْمَالُ لاَ يَبْقَى لَكَ وَ لاَ تَبْقَى لَهُ).
به خوبی می توان دریافت که علل گوناگون برای به تأخیر افتادن استجابت دعا وجود دارد و ائمه معصوم علیهم السلام با بیان آن ها خواسته اند که نیازمندانی که دست نیاز خود را به سوی پروردگار دراز می کنند هیچ گاه دچار ناامیدی نشده و مأیوس نگردند چرا که یأس از درگاه خداوندگار نکوهش شده است و گاه هیچ معصیتی همسان آن پیدا نمی شود. به همین سبب خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: از رحمت خداوند ناامید نشوید[3].
و البته که کلام امامان نیز حاجتمندان را در الحاح در درخواست و طلب خود مصمم تر می کند، باشد که در برداشتن و دراز کردن دست نیاز به سوی خدای متعال که کرامتش بی حد و حصر است آنی تعلل نکنند.
منابع:
[1] در مطالب قبلی با همین عنوان شرح آن ها گفته شد.
[2] برگرفته از کتاب شهود و شناخت حسن ممدوحی کرمانشاهی (سایت عرفان)
[3] آیه 87 سوره یوسف