در آیه های اول تا دوازدهم سوره مبارکه انفطار از غرور و غفلت آدمی سخن گفته شد. همچنین مثال هایی از خلقت در جهت بی ارزش نشان دادن این غرور و نمایان ساختن میزان بخشش و کَرم خداوند به آدمی بیان شدند و علت این غرور و غفلت مشخص و عدم باور به روز جزا معرفی شد. سپس به فرشتگان حافظ و کاتب اعمال ریز و درشت اشاره گردید تا آدمی به میزان سخت و جدی بودن حساب در روز قیامت پی برده و از انجام عمل خلاف دوری کند. تفسیر این آیات در پنج مطلب قبلی با استناد به تفسیر نمونه بیان شد. در ادامه قصد داریم به تفسیر آیه های بعدی برای گرفتن درس زندگی بپردازیم.
آیات
تفسیر آیات 13 تا 16
در آیات 10 تا 12 (تفسیر این آیات در مطلب «تفسیر سوره انفطار – بخش پنجم» آمده است) درباره ثبت اعمال توسط فرشته ها سخن گفته شد. در ادامه آن آیات خدای متعال به نتیجه این ثبت و ضبط که نشان دهندۀ حسابرسی دقیق و سخت است و راه نهایی افراد خوب و بد اشاره می کند. خداوند می فرماید: همانا نیکان در نعمت عظیم الهی هستند؛ و همانا (مسلما) بدکاران در جهنم می باشند.
واژه ابرار در آیه 13 جمع «بار» و «بر» بر وزن حق است. به معنی شخص نیکوکار است و «بِر» به معنای هر نوع نیکوکاری است. در این آیه هم باورهای نیک، هم نیات خوب و هم اعمال خیر و صالح در نظر گرفته می شوند.
واژه «نعیم» مفرد است و در معنای نعمت می باشد. این واژه به صورت نکره در آیه سیزدهم ذکر شده است. همچنین معنای آن در این آیه بهشت جاودان است و نکره بودن آن بیانگر اهمیت، وسعت و بزرگی این نعمت است که هیچ کس جز خدای متعال به درستی آن را نمی داند. نعیم صفت مشبه است و استفاده از آن در این آیه در واقع تاکیدی بر بقاء این نعمت عظیم است.
و اما واژه «فجار» در آیه چهاردهم از «فجر» به معنای شکافتن وسیع آمده است (طلوع صبح را به این دلیل فجر گویند که انگار پرده سیاه شب با سپیده صبح کاملا شکافته می شود) و به کسانی اطلاق می گردد که پرده شرم، عفاف و تقوی را دریده و در مسیر معصیت گام بر می دارند.
در این آیه همچنین واژه «جحیم» آمده است. این کلمه از «جحم» به معنای فهم گرفته شده که به معنای بر افروختن آتش است. به همین دلیل جحیم آتش فروزان و شعله ور است که عموما در تعبیر قرآن به معنای دوزخ است.
علاوه بر این ها، بیان اینکه نیکوکاران در بهشت و بدکاران در جهنم هستند نیز می تواند به این معنا باشد که آنان هم اکنون نیز در بهشت و دوزخ هستد و در این جهان نیز نعمات بهشتی و عذاب های دوزخ آن ها را فرا گرفته است. همانطور که در آیه 54 سوره عنکبوت آمده است: دوزخ کافران را محیط (احاطه کرده) است.
البته گروهی بیان کردند که چنین تعبیراتی به آینده حتمی اشاره دارند چرا که در ادبیات عرب آینده حتمی و مضارع متحقق الوقوع به شکل حال و گاهی به شکل ماضی بیان می شود.
نکته: معنای اول با ظاهر آیه سازگاری بیشتری دارد اما معنای دوم مناسب دیده می شود.
در آیه پانزدهم سوره انفطار حق تعالی در توضیح بیشتر سرنوشت بدکاران می فرماید: آنان در روز جزا وارد دوزخ شده و با آتش آن می سوزند.
اگر که معنای آیه پیشین چنین گرفته شود که هم اکنون نیز بدکاران در دوزخ هستند، آیه پانزدهم بیانگر این خواهد بود که این گروه از انسان ها در روز قیامت به آتش سوزنده ورود عمیق تر و بیشتری خواهند داشت و اثر آن را به مراتب بیشتر درک و احساس می کنند.
کلمه «یصلون» از «صلی» که بر وزن سعی است آمده و به معنای وارد شدن در آتش و سوختن و برشته گشتن همراه با تحمل درد و رنج است. همچنین به سبب مضارع بودن فعل می توان آن را دال بر استمرار دانست.
و سپس در جهت تاکید بیشتر می فرماید: آنان هیچ وقت از آن غائب و دور نمی باشند.
بسیاری از تفسیر کنندگان آیه شانزدهم را دلیلی بر جاودانگی عذاب فجار بیان کرده اند. آنان چنین نتیجه گرفتند که فجار در این آیات مقصود کافران هستند که خلود جز برای آنان صدق نمی کند. پس فجار افرادی هستند که پرده های عفاف و تقوا را به جهت عدم ایمان و تکذیب نمودن روز جزاء دریده اند نه به سبب غلبه نمودن هواهای نفسانی در حالی که ایمان در دل وجود دارد.
این آیه به شکل زمان حال بیان شده است. به همین جهت دوباره تاکیدی بر آنچه پیش تر گفته شد، است. به این معنا که چنین افرادی در این دنیا نیز کاملا از جهنم و عذاب های آن دور نمی باشند. در واقع زندگی آنان به نوعی دوزخ است و گورهابشان نیز حفره ای از حفره های آتش. پس دوزخ این دنیا، جهنم برزخی و جهنم آخرت هر سه برای آن ها مهیا است.
در ضمن آیه شانزدهم این واقعیت را بیان می کند که عذاب اهل دوزخ هیچ فترتی ندارد و حتی برای آنی از آن دور نمی گردند.
- ترتیل سوره مبارکه «انفطار» با صدای استاد عبدالله مطرود