عرضه اعمال بر امام مهدی عج درست است؟

عرضه اعمال بر امام مهدی (عج) درست است یا نه؟ این سوال یکی از صدها سوال در حوزه مهدویت است. ما اغلب این چنین شنیده ایم و برایمان گفته اند که هر هفته بر امام حی و حاضر اعمال ما عرضه می شود و ایشان از دیدن گناهانی که انجام می دهیم آزرده خاطر و ناراحت می شوند و از دیدن اعمال نیک ما خرسند. این شنیده سبب شد تا با بررسی آیه 105 سوره توبه و روایات منقول به دنبال جواب درستی برای آن باشیم.

عرضه اعمال به امام مهدی (عج)

در آیه 105 سوره توبه خداوند می فرماید: و بگو عمل کنید! پس خداوند و رسول او و مومنان عمل شما را می بینند؛ پس به زودی به سمت عالِم نهان و آشکار بازگردانده خواهید شد و شما را به آنچه انجام می دادید خبر می دهد (وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ اِلی عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).

این آیه از قرآن کریم نشان دهنده این موضوع است که آدمی در انجام اعمال خود آزاد است اما اعمال او شهودی دارند که این شهود عبارتند از: خدای متعال، رسول الله (ص) و مومنان. وجود شهود و توجه به این امر می تواند به عنوان مانع برای انجام گناه تلقی شود چرا که انسان اگر که بداند اعمالش هر چند پنهانی دیده می شوند حیا نموده و کم تر خلاف می کند.

و اما در میان شهود کلمه «مومنان» مورد بحث است. در میان تشیع و بر اساس روایات بسیاری که در این باره ذکر شده اند این واژه به ائمه اطهار علیهم السلام اشاره دارد. برخی از این روایت ها به شرح زیر هستند:

• شخصی به نام یعقوب بن شعیب میثمی می گوید که از امام صادق علیه السلام در ارتباط با آیه 105 سوره توبه سوال کرده و امام واژه مومنان را به ائمه علیهم السلام تفسیر نموده اند[1]. بر این اساس پرونده اعمال بر امامان عرضه شده و آنان این پرونده ها را مشاهده می کنند. البته در اصول کافی همین روایت آمده و عبارت «عدة من اصحابنا» در ابتدای سند اضافه شده است[2]. (این روایت جزو روایت های دارای سند صحیح است)
• حسین بن بشار از قول امام موسی کاظم (ع): امام درباره آیه 105 سوره توبه فرمودند: مراد از مومنان ما (اهل بیت) هستیم[3] (سند صحیح است).
• در روایتی با سند معتبر آمده است: میثمی نقل می کند که از محضر امام صادق علیه السلام درباره آیه 105 سوره توبه و آن بخش (فسیری الله عملکم و رسولهُ و المومنون) سوال نمودم و حضرت فرمودند: آنان ائمه (ع) هستند[4].
• در روایت دیگری آمده است: عبدالله بن ابان به امام رضا (ع) عرض می کند: برای من و خانواده ام به درگاه خداوند دعا کنید. امام فرمود: مگر دعا نمی کنم؟! قسم به خدا که اعمالتان هر صبح و شام بر من عرضه می گردند. این موضوع برای بن ابان گران آمد. امام ادامه داد: مگر کتاب خداوند را نخواندی؟! او می فرماید: بگو (یا محمد) که در عمل بکوشید که خداوند، پیامبر او و مومنان کردارتان را نظاره هستند. قسم به خدا آن مومن علی بن ابی طالب می باشد[5].

• امام صادق (ع) فرمودند: اعمال در روز پنجشنبه بر پیامبر (ص) و ائمه علیهم السلام عرضه می شوند[6].
• روایت شده که برید بن معاویه در محضر امام باقر علیه السلام آیه 105 سوره توبه را خواند. امام فرمود: پس از آن که مومن و کافر در قبر خویش گذاشته شود عمل او به پیامبر (ص) و علی (ع) و امامان بعد از او تا آخرین امامی که الله تعالی اطاعت او را بر بنده ها واجب نموده عرضه می گردد[7].

این ها تنها برخی از روایات با سند صحیح یا معتبر موجود برای تبیین و تعیین معنا و مفهوم کلمه مومنون هستند. حال به تفسیری که برای این بخش از آیه بیان شده در جهت یافتن جواب درست می پردازیم

تفسیری از آیه 105 سوره توبه – واژه مومنون

در این بخش با اقتباس از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی به شرح این آیه شریفه، به ویژه بخش مورد بحث خواهیم پرداخت. این کار ما را در یافتن جواب درست برای سوال «عرضه اعمال بر امام مهدی عج درست است؟» کمک خواهد کرد. و اما تفسیر:

در آیه 105 سوره توبه به بحث هایی که در آیه های قبلی گذشت تاکید شده و خدا به پیامبر (ص) امر می کند که به تمامی مردم این موضوع را ابلاغ نما و بگو که اعمال خویش را انجام دهید و آگاه باشید که هم خدا، هم رسول او و هم مومنان کردارتان را می بینند.

در این آیه به این امر اشاره شده که آدمی گمان نکند اگر که در خلوت خویش یا در جمعی کاری انجام دهد از علم خدا پنهان می ماند. این کار نه تنها از دید خدا مخفی نخواهد بود بلکه پیامبر و مومنان نیز بدان آگاه می باشند. ایمان به این امر اثری ویژه بر روی پاکسازی اعمال و نیت ها دارد. عموما آدمی اگر که متوجه شود کسی مراقب او می باشد چنان عمل می کند که جای ایراد و اشتباهی نباشد. حال اگر که به این حقیقت ایمان داشته باشد که خدا و پیامبر و مومنان نیز به کردار او آگاه هستند. بدون شک در جهت بهبود تلاشی مضاعف خواهد کرد و مقدمه ای خواهد بود برای پاداش و کیفر او در آن دنیا. او به این آگاهی می رسد که خداوند علاوه بر خود شهودی را نیز ناظر بر اعمال او می گذارد …

درباره مسئله عرضه اعمال در بین پیروان مکتب اهل بیت و بر اساس اخبار بسیاری که از اهل بیت علیهم السلام نقل شده باور مشهور این است که رسول خدا و ائمه همگی از کردار تمامی امت مطلع هستند به این معنا که حق تعالی از مسیرهای ویژه اعمال امت را بر آنان عرضه می کند.

البته تمامی روایات به ائمه اشاره ندارند اگر چه آن دسته از روایات در حد تواتر هستند اما تعدادی از اخبار وارده تنها به پیامبر (ص) اشاره شده است و در بعضی از آن ها تنها نام امام علی علیه السلام به میان آمده است. در این بین برخی از روایات به عصر روز پنجشنبه برای عرضه اعمال اشاره کرده اند و در برخی از آن ها تمامی روزها زمان عرضه اعمال برشمرده شده اند و …

البته واضح است که این روایات با هم تضادی ندارد و تمامی آن ها می توانند درست باشند. در این جا سوالی مطرح می گردد به این مضمون که آیا از آیه 105 بدون روایت هایی که در تفسیر وارد شده می توان به این موضوع پی برد یا همانند مفسران اهل سنت این آیه به یک مسئله عادی اشاره دارد و آن مسئله این است که از آدمی هر عملی سر بزند خواه یا ناخواه آشکار می گردد و علاوه بر خدای متعال رسول اکرم و تمامی مومنان از راه های عادی به آن پی می برند.

در پاسخ لازم است گفته شود که در خود آیه شواهدی بر این امر وجود دارد چرا که این آیه اطلاق دارد و همه اعمال را در بر می گیرد. علاوه بر این تمامی اعمال از مسیرهای عادی بر خاتم النبین (ص) و مومنان ظاهر نمی گردد زیرا بسیاری از اعمالی که خلاف به شمار می روند به شکل مخفی انجام می شوند و مکتوم باقی می مانند و اگر که گفته شود تمامی اعمال بر همه افراد آشکار می شود سخنی گزاف گفته شده است. پس این آگاهی و علم از راه های خاص و به تعلیم خدای متعال صورت می پذیرد.

علاوه بر این تاکید بر مومنان تنها در صورتی درست است که مقصود تمامی اعمال و از مسیرهای خاص باشد زیرا اعمالی که آشکار هستند را هم مومنان و هم غیر مومنان می توانند رویت کنند. همچنین این نکته مشخص است که مقصود از مومنان تمامی افراد با ایمان نیست و گروه خاصی را مقصود است که به فرمان الهی از رمز و راز غیبت اطلاع دارند یعنی جانشینان رسول خاتم (ص) (تفسیر کامل تر را در تفسیر نمونه مطالعه بفرمایید).

آیا اعمال آدمی بر امام زمان (عج) عرضه می شوند؟

حال می توان به این سوال پاسخ درست دارد. آری اعمال آدمی بر امام زمان (عج) به عنوان یکی از مومنان که تحت تعلیم الله تعالی است عرضه می شود. عرضه اعمالی که به معرفت یا علم به عمل منجر می شود. امام با معرفت یافتن به اعمال در صورتی که نیک باشند خوشحال گشته و در صورتی که عمل سوء باشد ناراحت شده و برای هدایت آدمی دعا می کند. دعایی که بی شک موثر است.

کلام آخر اینکه اگر چه از رویت روی ماه حضرت محروم هستیم اما نه تنها با اعمالمان می توانیم خوشحالی او را باعث شویم بلکه آگاهیم که او همچون یک رهبر و پدر حواسش به ما می باشد و دعایمان می کند.

منابع:

[1] بصائر الدرجات، ص 448

[2] کافی، ج1، ص 219

[3] بصائر الدرجات، ص 447

[4] بصائر الدرجات، ص 447، ح 3

[5] کافی، ج1، ص 219

[6] بصائر الدرجات، ص 446

[7] همان، ص 448

 

• تلاوت ترتیل آیه 105 سوره توبه – عبدالرحمن سدیس