از امام علی علیه السلام با عنوان حکمت 86 نهج البلاغه نقل شده است که فرمودند: رَأْيُ الشَّيْخِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ جَلَدِ الْغُلَامِ. وَ [يُرْوَى] رُوِيَ مِنْ مَشْهَدِ الْغُلَامِ.(رای و تدبیر پیر در نزدم بهتر از چالاکی جوان است. در روایت دیگری آمده: … از جنگجویی جوان بهتر می باشد). این سخن چه معنا و مفهومی دارد. آیا به جوانان بها داده نشده است؟ در ادامه شرحی از این حکمت را بیان می کنیم.
شرح حکمت 86 نهج البلاغه
نخست به شرح نوشته شده توسط آیت الله مکارم شیرازی می پردازیم:
امام در این سخن پند آمیز خود بین تدبیر و رأی پیران و دلاوری جوان ها مقایسه ای انجام داده است. او در این حکمت تدبیر پیر را بهتر از چالاکی جوان می داند.
واژه «جَلَد» در معنی چابکی و نیرومندی است و کلمه «غلام» در معنای جوان آمده است. «مشهد» نیز در چنین اموری به معنای میدان جنگ می باشد. جزو بدیهیات است که برای غلبه بر دشمن در میدان نبرد نخست به نقشه های درست و اصولی نیاز است و پس از آن دلاوری جنگجویان اولویت دارد. یقینا اگر که نقشه ای درست نباشد چالاکی و دلاوری نتیجه ای نخواهد داشت. به همین دلیل است که امام فرموده تدبیر پیران در نزدم از دلاوری جوان ها بهتر است چرا که مردان بزرگسال با تجربه که خاک میدان را سال هاست خورده اند بر اساس همین تجاربشان می توانند برنامه درست تنظیم نمایند. این در حالی است که جوان ها چنین نیرویی ندارند. اما آن ها عکس افراد مسن از لحاظ دلاوری، قدرت و چالاکی برتر هستند. در واقع هر گروه امتیاز ویژه ای دارند اما اصل را می توان رأی و تدبیر دانست.
وقایع تاریخی خود تائید کننده این سخن هستند. به عنوان مثال می توان به جنگ خندق اشاره کرد. در این جنگ کندن خندق تدبیر سلمان فارسی بود. این تدبیر سبب شد تا مدینه به چنگال دشمنان نیافتد.
البته این سخن هشداری به آن گروه از جوانان است که خود را عقل کل دانسته و نسبت به پیران بی اعتنا هستند وآنان را خارج از گردونه اجتماع می پندارند و خود را بی نیاز از تجاربشان می دانند. علاوه بر این ها باید به یاد داشت که در امور جنگی و … بزرگسالان با تجربه انتخاب شوند نه جوانان مغرور کم تجربه یا بزرگسالانی که از کار افتاده اند.
در ادامه به شرح منصوب به ابن ابی الحدید نیز اشاره ای خواهیم کرد:
امام این سخن را بدین سبب بیان کرده است که پیر با تجربه است و با اندیشه خود دشمن را آنچنان از پای در می آورد که جوانان کم تجربه ولی دلیر در پناه دلاوریشان نمی توانند به آن برسند. چه بسا جوان بی تجربه مغرور گشته و نه تنها خود که یارانش را نیز به نابودی می کشاند. شکی در این نیست که رأی بر دلیری مقدم تر است.
جالب است بدانید که یکی از سفارش های خسرو پرویز به پسرش شبرویه این است که بر لشکر خود نوجوان شیفته و آسایش پرورده را به عنوان فرمانده انتخاب نکن چرا که تجربه اش درباره دیگران کم و میزان شیفتگی اش به خود زیاد است. همچنین پیر سالخورده را که روزگار زوی بازوی او و عقلش را فرتوت کرده به عنوان فرمانده انتخاب مکن. بر تو باد بر گماشتن افراد میان سال اندیشمند و با خرد.