در روایت ها و احادیث متعدد و معتبر از ۷۰ خصلت و ویژگی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از آن ها به خدای متعال پناه می برد سخن گفته شده است. هفتاد خصلتی که بدون شک بودن یا نبودنشان در طی کردن مسیر سعادت و تقرب الی الله موثر خواهد بود. از این رو بر آن شدیم تا با بر شمردن این خصلت ها؛ برای هر یک از آن ها حدیثی از احادیث نبوی را به نگارش در آوریم.
70 خصلتی که پیامبر (ص) از آن ها به خداوند پناه میبرد
عجز
عجز به معنای ناتوانی است. این واژه اگر که در برابر خداوند استفاده شود عین عبودیت و بندگی است چرا که آدمی در مقابل قدرت لایزال الهی همواره عاجز و ناتوان است و اگر که به آن در مقابل خداوند اعتراف کند بندگی اش را نشان داده است.
و اما بر خلاف آنچه گفته شداظهار عجر و ناتوانی در برابر انسان ذلت و افتی برای خود فرد و اجتماعی است که مسیر پیشرفت برای آن به سبب همین ناتوانی ها کند می‌شود.
رسول اکرم (ص) از عجز و ناتوانی دوم به خداوند پناه می برد.
- إنَّ اللّه تَعالى يَحمَدُ علَى الكَيسِ و يَلومُ عَلَى العَجزِ، فإذا غَلَبَكَ الشَّيءُ فقُلْ : حَسبِيَ اللّه و نِعمَ الوَكيلُ.
همانا خداوند متعال کیاست و زیرکی را ستوده و ناتوانی را مورد سرزنش قرار می دهد. پس اگر که چیزی بر تو چیره شد بگو: خداوند برایم کافیست و او نیکو وکیلی است.
کَسَل (تنبلی)
این واژه در معنای سستی و تنبلی در اموری است که نباید در آن ها سستی نمود. کُسالی و کَسالی دو مشتق از مشتقات این کلمه است که در قرآن آمده است. تنبلی در اسلام مذموم است و بر اساس کلام امام باقر علیه السلام یکی از دو کلیدی هر بدی است. آدمی که تن پرور است برای اداره کردن زندگی دست به هر کار پلشتی می زند. او نمی تواند از خود دفاع کند و همیشه زیر دست و محکوم است.
رسول خدا (ص) درباره این خصلتی که از آن به خداوند پناه آورده میفرماید:
- امْنُنْ عَلَیْنَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَ الْکَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ الْعِلَلِ وَ الضَّرَرِ وَ الضَّجَرِ وَ الْمَلَلِ[1]
(پروردگارا) نعمت، سر زندگی و تلاش را به ما ارزانی بدار و از تنبلی، ناتوانی، بهانه آوری، زیان، دل مردگی و ملال ما را محفوظ بدار.
- عَلامَةُ الْكَسلانِ اَرْبَعَةٌ: يَتَواني حَتّي يُفرِّطَ وَ يُفَرِّطُ حَتّي يُضَيِّعَ وَ يُضَيِّعُ حَتّي يَأثمَ وَ يَضْجَرَ[2]
نشانه های شخص تنبل چهار چیز است: به اندازه ای تنبلی کند که به کُندی و تفریط می رود و چنان کُندی می نماید که (اصل کار را) فرو می گذارد و آن گونه فرو گذاری می کند که گنهکار می گردد و دل مرده است.
جُبن (ترس)
از جمله خصائلی که در اسلام نکوهیده شده است می توان به جبن یا همان ترس اشاره کرد. این رذیله به سبب تفریط در قوه غضب ایجاد می شود. ترس باعث هلاکت و نابودی انسان می شود چرا که در ادامه خواری و ذلت نفس را برای آدمی به همراه خواهد داشت. مرد در جان و مالش طمع می کنند و خود او نیز در امورش بی ثبات و تنبل می گردد از این رو از سعادت باز می ماند.
رسول خدا (ص) درباره این رذیلت اخلاقی می فرماید:
- مَن أحسَّ مِن نَفْسِهِ جُبْنا فلا يَغْزُ[3]
هر آنکه در خویش احساس ترس می کند به جنگ نرود. (افراد ترسو به سرعت فرار می کنند و سبب تضعیف دیگران می گردند)
بخل (خساست)
بخل نیز در این لیست 70 تایی قرار دارد. بخل در برابر جود و بخشش قرار دارد و در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است. بخل به معنای خساست در وقت و جایی است که باید خرج نمود و ندادن چیزی که باید داد. بخل ممانعت از ادا نمودن حقوق واجب است که این واجب می تواند واجب شرعی باشد و واجب به اقتضای مروت. در این باره از رسول خدا (ص) روایت شده:
- اَیُّ داءٍ اَدوی مِنَ البُخلِ؟![4]
کدام مریضی از مرض خساست دردناک تر است؟!
- اَلبَخیلُ حَقّاً مَن ذُكِرتُ عِندَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیَّ.[5]
خسیس واقعی کسی است که نام من در نزد او برده شود و برمن صلوات نفرستد.
- لا تُشاوِرْ جَباناً اَو بخیلاً أَو حریصاً.
هرگز در کارهای خود با آدم ترسو، بخیل و حریص مشورت نکن
منابع:
[1] میزان الحکمه، ج11، ص 5184
[2] بحارالانوار، جلد1، صفحه 122
[3] بحار الأنوار : 100/49/15
[4] مواعظ عددیه، ص 6
[5] بحار، ج 73، ص 307
- تلاوت ترتیل آیه 128 سوره نساء – محمود علی البنا
وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا ۚ وَالصُّلْحُ خَيْرٌ ۗ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ ۚ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا
و اگر زنی، از طغیان و سرکشی یا اعراضِ شوهرش، بیم داشته باشد، مانعی ندارد با هم صلح کنند (و زن یا مرد، از پاره‌ای از حقوق خود، بخاطر صلح، صرف نظر نماید.) و صلح، بهتر است؛ اگر چه مردم (طبق غریزه حبّ ذات، در این گونه موارد) بخل می‌ورزند. و اگر نیکی کنید و پرهیزگاری پیشه سازید (و بخاطر صلح، گذشت نمایید)، خداوند به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است (و پاداش شایسته به شما خواهد داد).