از امام علی علیه السلام با عنوان حکمت ۸۳ نهج البلاغه چنین روایت شده که شخصی به مدح و ثنای ایشان می پرداخت. او در زبان حمد میگفت و در دل به آنچه بیان می کرد اعتقاد نداشت. پس امام علیه السلام به او می فرماید: من از آنچه که بر زبان می آوری کمتر و از آنچه که در دل داری بیشتر هستم.
در شرح این حکمت کوتاه اما قطعا پُر محتوا از آیت الله مکارم شیرازی می خوانیم (اقتباس از آنچه که ایشان بیان فرموده اند):
در این حکمت امام به مذمت دو گانگی و همچنین غلو (در مطلب «پرهیز از غلو در سخن ائمه» می توانید احادیثی را در این باره بخوانید) پرداخته است. درست است که ستایش انسان ها به جهت کارهای خوبی که انجام می دهند تشویقی برای آنها به شمار می رود اما بدون شک افراط در این کار علاوه بر این که بر زبان جاری ساختن دروغ که گناهی بزرگ را سبب می شود سکون و اغفال فرد را در پی دارد. چرا که شخص گمان می کند که فرد بسیار خوبی است پس دست از تلاش و کوشش برای رفتن به سمت تعالی روحی کشیده و به روز مره گی می گذراند. و حتی این کار غرور و خود بینی را نیز برای شخص به همراه خواهد داشت.
و بدین سبب است که امام علیه السلام در برابر چنین سخنانی از چنین افرادی که دل و زبانشان یکی نیست خود را کمتر از آنچه می گویند و بیشتر از آنچه که در دل گمان دارند می داند.
در این جا دو احتمال وجود دارد. احتمال اول این است که فرد درباره امام زیاده روی و غلو نموده و حضرت با این سخن می خواهد از غلو نمودن آن جلوگیری نماید. احتمال دوم اما این است که شخص تنها برخی از صفات حقیفی حضرت را بیان فرموده و امام به تواضع چنین حرفی را بر زبان جاری می سازد.
به هر حال و با هر احتمالی در ذیل این عبارت امام فرموده است: برتر از آن چیزی که در دل داری هستم. از کرامات امام آن است که درون شخص را نیز می داند. پس شخصی که منافقانه از ایشان تعریف می کند اما ویژگی های واقعی امام را دلی قبول ندارد، می شناسد.
در روایت ها نیز مبالغه در مدح نیز مذمت و نکوهش شده است که از جمله آن ها می توان به این سخن رسول خدا (ص) اشاره کرد، آنجا که می فرمایند: زمانی که با افراد تمجید کننده ملاقات نمودید، خاک بر صورت آنان بپاشید (این سخن کنایه است از برائت جستن از عمل آن ها و ممانعت از ادامه ستایش و مدحشان).
همچنین نقل شده که مردی در حضور رسول خدا (ص) به شکل مبالغه آمیز از شخص دیگری تعریف و تمجید می کرد؛ پس حضرت فرمود: آنچه را بیان کردی به گوشش نرسان که هلاکتش را در پی دارد و اگر که ستایش مبالغه آمیز تو را بشنود هیچگاه رستگار نمی گردد.
حضرت در فرمان به مالک اشتر نیز این مطلب را بیان نموده اما به شکلی جامع تر و این چنین گفته است: سپس آنان را به گونه ای تربیت نما که تو را بی جا حمد و ستایش نکنند؛ تو را نسبت به اعمال نادرستی که انجام نداده ای مدح نگویند چرا که مدح بسیار خود پسندی و عُجب را باعث می شود و آدمی را به غرور و تکبر نزدیک می نماید[1] …
تذکر: از سخن شخص مدح کننده چیزی در مصادر روایی نقل نشده است که با خواندن آن ها بتوان متوجه شد که این سخنان مبالغه در مدح است یا تواضع امام علی علیه السلام.
منبع:
[1] مصادر نهج البلاغه، ج 4، ص 80