از برجسته ترین علمای حال حاضر جهان اسلام و تشیع آیت الله سیستانی (دامت ظله) است. او از شاگردان حوزه درس آیت الله خوئی بوده است که در نبوغ و دانش و فضل جزو نامورترین شاگردانش به شمار می رفت. ایشان از مراجع تقلید شیعیان است و به عنوان استاد درس خارج فقه نیز شناخته می شود. آیت الله سید علی سیستانی تحصیلات حوزوی خود را در مشهد، قم و نجف آموخت و یک شخصیت موثر در تصویب قانون اساسی جدید در عراق و در جریان سقوط صدام حسین و تغییر نظام می باشد. با ما باشید در ادامه تفصیلا به زندگی نامه این شخصیت مهم می پردازیم.
ولادت، کودکی و نوجوانی سید علی
سید علی سیستانی در روز نهم ربیع الاول سال 1349 قمری در مشهد دیده به جهان گشود. خانواده ایشان متدین بوده و به علم و دانش مشهور بودند. پدر او سید محمد باقر عالمی جلیل و قدر و مادر او فرزند علامه سید رضا مهربانی سرابی بود. جد ایشان نیز «سید علی سیستانی» از فضلا و علمای به نام بود که شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره ایشان در کتاب طبقات اعلام شیعه این چنین گفته: او از شاگردان ملا علی نهاوندی در نجف است و از شاگردان مجدد شیرازی در سامرا به شمار می رود. سپس در گروه خواص سید اسماعیل صدر قرار گرفت و در نهایت سال 1318 قمری به مشهد بازگشت …
خاندان سید علی سیستانی از سادات علوی حسینی بودند. آن ها در قرن یازدهم هجری قمری در اصفهان زندگی می کردند که از افراد سرشناس این خاندان می توان به محمد باقر داماد صاحب کتاب قبسات اشاره کرد. آن ها پس از اصفهان به سیستان رفته و در آنجا سکونت کردند و اولین فردی که از آن ها به مشهد هجرت کرد و در آنجا ساکن شد سید علی سیستانی پدربزرگ آیت الله بود.
آیت الله در مشهد پرورش یافت و درس ابتدایی و مقدمات را در آنجا یاد گرفت. در واقع او از پنج سالگی یادگیری قرآن را شروع کرد و پس از آن و آموزش خواندن و نوشتن به مدرسه دار التعلیم دینی رفت و همزمان با تحصیل در آن هنر خوشنویسی را نیز یاد گرفت. ایشان در سن 12 سالگی با راهنمایی پدر خود مقدمات علوم حوزوی را یاد گرفت و تعدادی از کتب ادبی را در نزد استادان فن خواند. همچنین شرح لمعه و قوانین را از سید احمد مدرس یزدی آموخت. علاوه بر این ها او شماری از کتاب های سطوح عالیه همچون مکاسب را در نزد میرزا هاشم قزوینی یاد گرفت و چند کتاب فلسفی از جمله شرح منظومه سبزواری را در نزد مرحوم ایسی آموخت. سید علی در ادامه برای یادگیری معارف وحیانی به حوزه درس آیت الله میرزا مهدی اصفهانی رفت و درس خارج را نزد میرزا هاشم قزوینی و میرزا مهدی آشتیانی فرا گرفت.
سید علی سیستانی در اواخر دهه دوم زندگی خود راهی حوزه علمیه قم شد و در بحث های خارج فقه و اصول آیت الله سید حسین بروجردی شرکت نمود و از ایشان مهارت های بسیاری کسب کرد. همچنین از حوزه درس فقیه عالی مقام سید محمد حجت کوه کمره ای بهره برد. ایشان پس از حدود سه سال به قصد اقامت در نجف قم را ترک کرد . ایشان اربعین حسینی را در کربلا ماند و سپس راهی نجف اشرف شد و در مدرسه بخارائی اقامت نمود. ایشان در آن دوران درس فقه و اصول را از آیت الله خویی و شیخ حلی نیز یاد گرفت و از حضورشان بهره برد.
نبوغ علمی آیت الله سیستانی
سید علی سیستانی مطالب را سریع درک می کرد و علاوه بر آن به طرح اشکالات قوی می پرداخت. ایشان بسیار تحقیق می کرد و در از نظر علمی پیگیر دیدگاه ها و نظرات مختلف در علوم حوزوی بود. آیت الله به دلیل نبوغ علمی خوبی که داشت در سن 31 سالگی موفق به دریافت گواهی اجتهاد مطلق آن هم از آیت الله خویی و شیخ حسین حلی شد. در واقع ایشان تنها کسی بود که توانست اجازه اجتهاد مطلق را از سمت شیخ حسین حلی بگیرد و جزو معدود شاگردانی که آیت الله خویی به آنان اجازه اجتهاد مطلق داد.
سیمای شخصیتی | زندگی نامه آیت الله سیستانی
سید علی سیستانی دارای ویژگی های معنوی است که اهل بیت علیهم السلام به آن ها توصیه کرده اند. در ادامه به بخشی از این ویژگی ها اشاره خواهیم کرد.
- رای و نظر دیگران برای او محترم است و عدالت ورزی پیشه می کند. افرادی که با ایشان برخود داشتند او را فردی دیده اند که در پرتو شیفتگی به معرفت و دست یابی به حقیقت و مقدس شمردن آزادی بیان سازنده، مطالعات فراوانی نیز دارند. ایشان نظریات مختلف را می خواند. مثلا گاه دیده شده که در بحث به نکته ای اشاره می کند که یکی از فضلا در یکی از کتاب هایش آورده است، یا به نقد منصفانه برخی از آرا می پردازد.
- ایشان به خوبی آداب گفت و گو را می داند. میان طلاب همواره مباحثه های داغی وجود دارد. این کار به آگاهی طلاب می افزاید البته به شرطی که درست پیش رود. چرا که در برخی از مباحثه ها به جای آن که مناظره درست پیش برود به بحث و جدال که هر یک از دو طرف می خواهد اطلاعات خود را به نمایش بگذارد کشیده می شود طوری که دانش افزوده ای ایجاد نمی کند. این در حالی است که آیت الله سیستانی از جدال در جلسات مباحه دوری می کند و با رعایت ادب به نقد درست دیدگاه ها می پردازد به گونه ای که مسیر جدال بسته است. ناگفته نماند که ایشان با رویی گشاده به پرسش طلاب پاسخ می دهد.
- از اخلاق و منش آموزشی خوبی همچون اساتید خود برخوردار است. حوزه چیزی فراتر از دانشگاه است و تنها آموزش نیست و با پرورش همراه است از این رو به مهربانی و عشق نیازمند است. آیت الله سیستانی در انتهای وقت درس شاگردانش را به انتقاد و پرسشگری تشویق می کند و آن ها را به مقایسه بحث های خود با پژوهش هایی که به چاپ رسیده اند از نظر نقاط ضعف و قوت البته همراه با رعایت ادب و پایندی به آن وا می داشت.
از دیگر خصوصیات ایشان می توان به زهد و پارسایی ایشان در کنار دستاوردهای فکری اشاره کرد. آیت الله سیستانی شخصی فرهیخته و عالم به اندیشه های معاصر است. ایشان با دیدگاه های تمدنی مختلفی آشنا است و نگاهی عمیق به حوزه های اقتصادی و سیاسی در معادلات جهانی دارد.
مرجعیت سید علی
سال های انتهایی حیات آیت الله خوئی بسیاری از فضلا دغدغه پیدا کردن شخص مناسب به عنوان جانشین این مرجع عالی قدر داشتند که این توانایی را داشته باشد که استقلال مرجعیت دینی را پاس داشته و از حوزه علمیه نیز حمایت کند. علاوه بر این ها به خصوصیاتی که یک مرجع تقلید باید آن ها را داشته باشد از جمله پارسایی، تقوا و شایستگی های علمی و حکمت ملبس باشد. از این رو نگاه عده بسیاری به سید علی سیستانی معطوف شد. سید کسی بود که طی سال های اخیر آیت الله خویی او را برای امامت مسجد خضرا به عنوان جانشین انتخاب کرده بود و آوازه این کار در میان مردم پیچیده بود. این در حالی بود که در بیست تا بیست و پنج سال قبل از آن در محافل علمی و همچنین حوزوی او را استادی توانمند در بحث خارج می دانستند. آیت الله خویی در سال 1413 قمری فوت می کنند. در آن وقت عده ای از علما و پیشاپیش آنان آیت الله سید علی بهشتی و آیت الله مرتضی بروجردی فضلا و علمای مردم را به تقلید از آیت الله سیستانی ارجاع دادند و در ادامه این رخداد بود که عده ای کثیری از مومنان ایرانی، عراقی، مردم کشورهای حوزه خلیج فارس و همچنین پاکستان و هندوستان به تقلید از ایشان پرداختند. یک سال پس از رحلت آیت الله خویی فقیه بزرگوار آیات عظام گلپایگانی و سبزواری فوت می کنند و این امر باعث می شود که تقلید از سید علی سیستانی با شتاب بالاتر انجام شود و گستره وسیع تری را در بر گیرد. این گستره با درگذشت آیت الله اراکی و آیت الله روحانی بیشتر شد و در حل حاضر آیت الله سید علی سیستانی دامت ظله مرجع اعلی به شمار می روند.
آثار علمی آیت الله سیستانی
تالیفات و تقریرات سید علی سیستانی در حوزه های فقه، حدیث و رجال بسیارند. از این رو در ادامه لیستی از این تالیفات و تقریرات و کتاب های فتوایی را به نگارش در آورده ایم.
برخی از تقریرات آیت الله سیستانی
- تقریرات فی علم الاصول در پنج جلد؛ نویسنده هاشم هاشمی
- مباحث الحجج؛ سید محمد علی ربانی
- الاستصحاب (سه جلد)؛ مرتضی مهری
- قاعده الازام؛ محمد علی ربانی
- زواج بکر الرشیده بغیر اذن الولی؛ سید محمد رضا سیستانی
- رساله فی تدوین الحدیث؛محمد علی ربانی
کتب فتوایی به عربی و فارسی
- منهاج الصالحین
- مسائل المنتخبه
- الوجیز فی احکام العبادات
- مناسک الحج و ملحقاتها
- المیسر فی الحج و العمره
- الصیام جُنة من النار
- توضیح المسائل جامع در 4 جلد
- خلاصه ای از احکام عبادات
- فقه برای غرب نشینان
- مناسک حج
- ملحقات مناسک حج
برخی از تالیفات سید علی سیستانی
- رسالة فی الربا
- رسالة فی التقیة
- رساله فی خمس الفوائد و الارباح
- رساله فی قاعده التجاوز و الفراغ
- رساله فی قاعده الید
- رساله فی صلاه المسافر
- رساله فی الربا
- کتاب القضاء
- شرح مشیخه الفقیه
- رساله فی القبله
- رساله فی تاریخ تدوین الحدیث فی الاسلام
- رساله فی الاجتهاد و التقلید
- رساله فی قاعده لا ضرر و لا ضرار
فعالیت های سیاسی اجتماعی
برخی از مهم ترین فعالیت های سیاسی اجتماعی آیت الله سیستانی به شرح زیر هستند:
- نماز خواندن بر پیکر مطهر آیت الله خوئی
بعد از فوت آیت الله خوئی ، آیت الله سیستانی که نامورترین شاگردان ایشان بود نماز میت را بر ایشان اقامت کرد. مطابق با سنت های حوزوی آن که بر پیکر مرجع فوت شده نماز بخواند جانشین او می باشد. البته به دلیل شرایط سخت شیعیان و حوزه علمیه نجف درعصر صدام حسین و همچنین در قید حیات بودن سید عبد الاعلی سبزواری تا 25 مرداد 1372 هجری شمسی مرجعیت سید علی در سکوت آغاز شد . با این وجود جعفر نطنزی از شاگردان آیت الله خویی باور داشتند که نماز آیت الله سیستانی بر پیکر آیت الله خوئی نمی تواند معنای مذکور را داشته باشد زیرا «در نجف کسی نمانده بود». جعفر نطنزی همچنان بیان کرد که برای آیت الله خوئی تشیعی نبود که سر و صدا باشد؛ پیکر را آوردند و سید علی بر آن نماز خواند و رفت؛ پس از آن نیز حرکتی که بر مرجعیت او دلالت کند از او دیده نشد زیرا مرد عاقلی بود و پس از ایشان هم سید عبدالاعلی مرجعیت را بر عهده داشت.
- اقامه نماز جماعت به جای آیت الله خوئی
در سال 1409 هجری قمری زمانی که آیت الله خویی بیمار بودند از سید علی سیستانی درخواست کردند که به جای ایشان در مسجد خضرا نجف نماز جماعت را اقامه نمایند. ایشان در ابتدا موافقت نکردند اما آیت الله خوئی اصرار کردند و فرمودند که اگر که می توانستم به لزوم قبول این امر بر شما حکم می کردم. سید علی چند روزی را فرصت خواستند و در نهایت درخواستشان را قبول کردند و از پنجم جمادی الثانی 1409 تا آخرین جمعه ذی الحجه 1414 قمری که درب های مسجد از طرف دولت صدام حسین بسته شد امامت نمازگزاران را بر عهده داشت.
- حفظ وحدت با اهل تسنن
سال 2007 میلادی در کشور عراق اختلافات مذهبی در اوج بود. ایشان در آن ایام پیامی ارسال کردند به این مضمون که بین شیعیان و اهل سنت هیچ گونه اختلاف واقعی وجود نداد و من خادم تمامی عراقی ها هستم. من همه مردم را دوست دارم. اسلام دین محبت است و از اینکه اعداء توانستند بین مذاهب مختلف اسلامی تفرقه بیاندازند شگفت زده هستم. شیعیان لازم است پیش از اهل سنت به دفاع از حقوق سیاسی و اجتماعی اهل تسنن بپردازند.
ایشان در ادامه اهل سنت را بردار نه که جان و نفس خود معرفی کرد. سید علی سیستانی در ادامه بیان کرد که به خطبه های نماز جمعه اهل سنت بیش از خطبه های شیعیان گوش می دهد. ایشان میان اقوام مختلف تفاوتی قائل نشدند و اظهار داشتند که ما در کعبه و نماز و روزه با هم اتحاد داریم …
- موثر بودن در تغییر نظام کشور عراق
آیت الله سیستانی بعد از حمله نیروهای آمریکایی به کشور عراق و سقوط دولت صدام حسین، هرگز مقاومت در مقابل سقوط صدام حسین را نخواست. اگر چه ایشان همیشه از قبول مقام های آمریکایی همچون جی گارنر خودداری می کرد. سید علی سیستانی نقش کلیدی در تشویق مردم برای شرکت در انتخاب های گوناگون برای تاسیس نظام جدید و تدوین قانون های جدید داشت.
- حل نمودن نزاع مقتدا صدر و نیروهای آمریکا و عراق!
در سال 1383 روزنامه الحوزه که مرتبط با مقتدا صدر بود و مواضع اسلامی و ضد آمریکایی او در آن منتشر می شد توقیف شد. این توقیف باعث شد که شبه نظامیان جیش المهدی با نیروهای آمریکایی حاضر درکشور عراق درگیر شوند. این بحران باعث شد تانک های آمریکایی به کربلا وارد شوند و میان طرفداران صدر در شهرهای نجف، کوفه و کربلا و نیروهای آمریکایی درگیری ایجاد شده و ده ها نفر کشته شوند. این درگیری سه ماه به طول انجامید و شهر نجف در این میان محاصره شد و حرم حضرت علی علیه السلام آسیب دید. در نهایت و حدود چهار ماه پس از شروع این بحران، به دست آیت الله سیستانی این بحران حل شد و سر انجام مسئولیت اداره حرم امام و مسجد کوفه به مرجعیت واگذار گردید.
- واجب کفایی خواندن جهاد علیه داعش
سید علی سیستانی بعد از آن که موصول در عراق سقوط کرد و داعش پیشروی به سمت مرکز و جنوب کشور را پیش گرفت، دفاع از کشور و مقدسات و ملت را واجب کفایی اعلام کرد و از افرادی که توانایی مقابله دارند درخواست کرد که به نیروهای امنیتی ملحق شوند. گفته می شود اگر چه این درخواست فتوا نبود اما بر اساس تحلیل ها کارکرد مشابه فتوا داشت.
- ملاقات با پاپ فرانسیس
رهبر کاتولیک های جهان در سفر خود به کشور عراق در سال 1399 شمسی به خانه آیت الله سیستانی در شهر نجف رفت و با وی ملاقات کرد. آیت الله سیستانی د ر این دیدار چند ساعته به رنج و محنت آدم ها در سرزمین های مختلف و ظلم و سرکوبی که وجود دارد و نبود عدالت اجتماعی به ویژه در خاورمیانه اشاره کرد. او همچنین در ارتباط با تحریم های اقتصادی و آوارگی اجباری در خاورمیانه و کشور فلسطین سخن گفت.
شاگردان | زندگی نامه آیت الله سیستانی
افراد بسیاری تحت نظر آیت الله سیستانی به یادگیری علوم دینی در سطوح مختلف حوزوی مشغول می باشند. از جمله این افراد که درس خارج علم اصول تحت تعلیم مستقیم ایشان بودند می توان به لیست زیر اشاره کرد:
- سید محمد رضا سیستانی
- سید محمد باقر سیستانی
- سید مرتضی مهری
- سید هاشم هاشمی
- سید منیر سید عدنان القطیفی
- شیخ مصطفی هرندی
- شیخ مهدی مروارید
- سید محمد علی ربانی
- سید احمد مددی
موسسات وابسته به دفتر آیت الله سیستانی
و اما به عنوان تتمه این مطلب جامع به معرفی برخی از معروف ترین موسسات وابسته به دفتر آیت الله سیستانی در شهرهای مختلف از جمله لندن، استانبول و بیروت می پردازیم.
- موسسه امام علی (ع) در شهر قم
این موسسه در سال 1373 شمسی تاسیس شد و هدف از راه اندازی آن ترجمه و نشر کتاب های اسلامی و معارف ائمه است.این موسسه نمایندگی های در دو کشور انگلیس و لبنان دارد و کتاب هایی در آن به 25 زبان زنده دنیا چاپ شده اند.
- موسسه فرهنگی آل البیت (ع)
این مرکز در کشور ترکیه و شهر استانبول تاسیس شده است و هدف از راه اندازی آن احیا کردن فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، آشنا نمودن مردم با مکتب آل الله و حفظ کردن ارزش های اسلامی و دینی در کشور ترکیه است. از جمله فعالیت هایی که در این مرکز انجام می شوند می توان به برگزاری کلاس های قرآنی و عقیدتی، مراسم مذهبی، برگزاری سمینارهای دینی و مذهبی اشاره کرد. موسسه فرهنگی آل البیت علیه السلام در کشور آلمان نیز نمایندگی دارد.
- مرکز پژوهش های اعتقادی
این مرکز در شهر قم تاسیس شده و دارای بخش هایی چون کتابخانه، هیئت رد شبهات، توجه به افراد هدایت شده، بخش اسناد و مدارک و بخش برگزاری همایش های اعتقادی و اینترنت است.
- مرکز تحقیقات اسلامی المصطفی
این مرکز برای ایجاد یک بانک اطلاعاتی اعتقادی از مصادر تشیع و تسنن راه اندازی شده است.در این مرکز تحقیقاتی سه هزار جلد کتاب جمع آوری شده و مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته اند تا یک دایره المعارف عقایدی ایجاد شود.
- مرکز احیای میراث اسلامی
این مرکز برای جمع آوری مصادر و منابع خطی راه اندازی شده است.
- مرکز پژوهش های فلکی – نجومی
این مرکز در قم قرار دارد و هدف از تاسیس آن ارائه آموزش هایی در حوزه ستاره شناسی، علم فلک اسلامی و فیزیک نجومی است. دانشکده فلکی نجومی، کتابخانه تخصصی نجومی و رصد خانه سه بخش موجود در این مرکز هستند. از جمله فعالیت هایی که در این مرکز انجام می شوند می توان به چاپ تقویم نجومی، ترجمه مقالات نجومی، چاپ آثار دانشمندان اسلامی در حوزه ستاره شناسی اشاره کرد.
- مجتمع فرهنگی امام صادق (ع) در بیروت
نزدیک به بیست سال از تاسیس این مجتمع در کشور لبنان می گذرد.این مجتمع دارای کتابخانه و سالن همایش است. همچنین دارای یک دفتر پاسخ به سوالات شرعی است. از اهداف این مرکز می توان به ارائه خدمات خیریه اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد.
- مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت در قم
این مرکز در سال 1377 هجری شمسی تاسیس گردید. پایگاه اطلاع رسانی الشیعه یکی از اقدامات این مرکز جهانی است. این پایگاه به 29 زبان فعال است و در جهت تبلیغ اسلام و تشیع راه اندازی شده است.
- مجموعه کتابخانه های تخصصی در قم
بالغ بر پنج کتابخانه تخصصی در قم وجود دارند که توسط آیت الله سیستانی راه اندازی شده اند. این کتابخانه ها در مسائل و موضوعات گوناگونی فعالیت دارند. کتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآنی، کتابخانه تخصصی علوم حدیث، کتابخانه فقه و اصول و کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران جزو این کتابخانه ها هستند.
- مجتمع فرهنگی مسکونی مدینه العلم در نجف
این مجتمع با هدف اسکان طلاب راه اندازی شد. مدینه العلم دارای واحدهای مسکونی، مهد کودک، مدارس در مقاطع مختلف، مراکز تجاری و درمانی و مراکز فرهنگی چون کتابخانه است.
علاوه بر نجف در قم و مشهد نیز چند مجتمع مسکونی با همین هدف تاسیس شده اند.
- مدارس علمیه
مدرسه قرآنی کربلا، مدرسه حضرت رقیه در کربلا که ویژه یتیمان است، مدرسه علمیه بلاغی و مدرسه علمیه نجم الائمه در شهر نجف نیز تحت نظر دفتر ایشان اداره می شود.
- درمانگاه های خیریه در شهرهای مختلف
درمانگاه های خیریه ای از سوی ایشان در شهرهای قم، ایلام و کربلا تاسیس شده اند که از جمله این درمانگاه ها می توان به درمانگاه خیریه امام حسن مجتبی (ع) در شهر ایلام اشاره کرد. البته در کنار درمانگاه ها، موسسه رفاه اجتماعی العین با هدف حمایت از ایتام و مراقبت از آن ها نیز تاسیس شده و جزو امور و کارهای اجتماعی این عالم به شمار می رود.