تفسیر آیات مهدوی – آیه 105 سوره انبیاء

در قرآن کریم بالغ بر 60 آیه با عنوان آیات مهدوی (آیات مهدویت) شناخته می شوند. در تفسیر این آیه ها به موضوعات مرتبط با مهدویت از جمله قیام، ظهور، غیبت و حکومت حضرت مهدی (عج) با استناد به احادیث و روایت های منقول از ائمه اطهار علیهم السلام پرداخته شده است. از این رو و با هدف بالا بردن دانش مهدوی در عصر غیبت بر آن شدیم تا تفسیر ذکر شده برای هر یک از این آیات را به نگارش در آوریم. از آیه 105 سوره انبیاء شروع می کنیم. در این آیه خداوند متعال می فرماید: و همانا ما در زبور بعد از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ام به ارث می برند (وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ). از امام باقر علیه السلام در کتاب «تاویل الایات الظاهرة» روایت شده که مقصود از صالحان، اصحاب حضرت مهدی ارواحنا له الفداء در آخر الزمان هستند.

و اما تفاسیر ذکر شده برای این آیه از آیات مهدوی[1]

تفسیر نمونه آیه 105 سوره انبیاء

در آیه های قبل از آیه 105 خداوند متعال به بخشی از پاداش های اخروی اهل ایمان که صالح هستند اشاره می کند. و در این آیه از یکی از آشکارترین اجرهای دنیوی افراد صالح سخن به میان می آورد و آن وارث شدن زمین یا همان حکومت بر آن است. خداوند با رسایی هر چه تمام تر بیان می دارد: و در زبور بعد از ذکر (تورات) اینگونه نوشتیم که سر انجام بنده های صالح من زمین را به ارث می برند (وارث زمین می گردند – حاکم زمین می شوند).

کلمه «ارض» به کُره زمین اطلاق می گردد و همه جهان را شامل می شود.

مقصود از زبور کتاب حضرت داوود علیه السلام و ذکر در معنای تورات کتاب موسی کلیم الله (ع) است. در این آیه سوالی که پیش می آید این است که این بندگان صالح چه کسانی هستند؟

واژه «صالحون» دارای معنای گسترده ای است که نه تنها شایستگی ایمان و توحید را به یاد می آورد بلکه دیگر شایستگی ها نظیر شایستگی عمل، علم، قدرت، درک اجتماعی، تدبیر و قوت را نیز در بر خواهد داشت. البته در برخی روایات به شکل صریح این آیه به یاران امام مهدی (عج) تفسیر شده است که یک مصداق بارز است و عمومیت مفهوم آیه را محدود نمی کند. نظام خلقت دلیل آشکاری بر قبول یک نظام درست اجتماعی در آینده است و این در واقع همان چیزی است که از آیه 105 سوره و روایات وارده در ارتباط با ظهور منجی امام مهدی علیه السلام استخراج می شود.

تفسیر نور آیه 105 انبیاء

«زبور» در زبان عرب در معنی هر نوع نوشته است اما به قرینه آیه 63 سوره نساء به نظر می آید که مقصود کتاب داوود علیه السلام است که در بردارنده مجموعه مناجات ها، اندرزها و نیایش های پیامبر است. زبور پس از تورات نازل شد. ذکر نیز همان تورات است همانطور که در آیه 48 سوره انبیاء مراد تورات بوده است. البته برخی بیان کردند که مقصود از واژه زبور در آیه مورد بحث همه کتب آسمانی و مقصود از ذکر قرآن کریم است. همچنین عبارت «من بعد» در معنای «علاوه بر» می باشد. از این رو معنی آیه اینگونه می شود: ما علاوه بر قرآن در همه کتب آسمانی نوشتیم که وارثان زمین بندگان صالحم خواهند بود. از امام صادق علیه السلام در ارتباط با زبور و ذکر سوال شد؛ ایشان پاسخ دادند: ذکر در نزد خدا است و زبور کتاب نازل شده بر داوود علیه السلام است و تمامی کتب نازل شده در نزد اهل علم است و آن ها ما (اهل بیت) هستیم[2].

در روایت های متعددی بیان شده که بنده های صالحی که وارث زمین می شوند، یاران امام زمان (عج) هستند[3].

ناگفته نماند که در برخی روایات ذکر شده که وارثان اهل بیت علیهم السلام هستند[4].

پیام هایی که این آیه در بردارد عبارتند از:

• حاکم شدن بنده های صالح بر کل دنیا، سنت الهی است.
• آن چه که در قرآن پیش گویی می شود، قطعی رخ می دهد.
• قرآن کریم از آینده تاریخ خبر می دهد.
• آینده جهان از آن افراد صالح خواهد بود.
• دین از سیاست جدا نمی باشد. چرا که حکومت امری سیاسی است و خداوند وارثان را بنده های صالح معرفی کرده است.
• تنها عبادت کافی نیست و عمل صالح نیز نیاز است.

تفسیر المیزان آیه 105 انبیاء

در ظاهر مقصود از زبور کتابی است که بر داوود پیامبر (ع) نازل شده است چرا که در آیه ای دیگر نیز کتاب آسمانی داوود علیه السلام با همین نام آمده است. البته که برخی مفسران آن را قرآن دانسته اند و برخی دیگر به طور مطلق به کتبی که بر پیامبران نازل شده اند یا کتب آسمانی نازل شده بر پیامبران بعد از موسی علیه السلام مرتبط دانسته اند؛ اما هیچ دلیلی بر این وجه وجود ندارد.

برخی از مفسران قرآن نیز مقصود از ذکر تورات است به این علت که در دو جای دیگر این سوره به این نام آمده است. برخی نیز ذکر را قرآن گفتند به این دلیل که خداوند متعال در چند جای قرآن از این لفظ برای قرآن استفاده کرده است. و بر اساس این قول، پس از قرآن بودن زبور ایرادی ندارد چون که مقصود از بعدیت، بعدیت رتبه ای است نه زمانی، برخی نیز اذعان داشتند که مقصود لوح محفوظ است اما خب این گفته درست نیست.

بر اساس آنچه راغب در مفردات گفته کلمات وارث و ارث به معنی انتقال مالی است به فرد بدون آن که او معامله ای را انجام داده است. و مقصود از وارث زمین این است که حاکم شدن بر منافع از دیگران به صالحان انتقال پیدا می کند و برکت های زندگی در روی زمین مختص آنان خواهد شد و این برکات ممکن است دنیایی باشند که در این صورت تمتع صالحان از زندگی دنیوی است و یا برکات اخروی هستند که در این صورت مقام های قربی هستند که در دنیا کسب کرده اند چرا که این مقام ها از برکات حیات زمینی هستند هر چند که خود از نعیم آخرت است.

مشخص می شود که آیه 105 سوره انبیاء ویژه یکی از وراثت های دنیا یا آخرت نیست و هر دو را شامل می گردد و آن دسته از مفسران که آن را با تمسک به آیه هایی که مناسب با ارث اخروی هستند، به وراثت اخروی اختصاص داده حرف درستی بیان نکرده اند چرا که معلوم نیست آیه مورد بحث بر آیه قبلی خود که معترض بر مسئله اعاده بوده عطف شده باشد تا بیان گردد پس از اعاده دیگر زمینی باقی نخواهد ماند و احتمال است که به اول آیات عطف شده باشد …

آن گروه از مفسران هم که وراثت را دنیاییی معنا کرده اند آن را به دوره ظهور اسلام یا دوران امام مهدی علیه السلام که پیامبر خدا (ص) متواتر از آن سخن گفته و مذاهب شیعه و سنی نقل کرده اند، اختصاص داده اند نیز مسیر صحیحی را نرفته اند. چرا که روایت ها هر چند متواتر باشند ولی آیه را تخصیص نمی زند پس آیه مورد بحث هم وراثت دنیایی و هم اخروی را شامل می شود.

منابع:

[1] تفاسیر نگاشته شده به قلم نویسنده و با اقتباس از تفاسیر بزرگان است.

[2] کافی، ج 1، ص 225

[3] تفسیر نور الثقلین

[4] تفسیر قمی، ج 2، ص 297

 

• تلاوت ترتیل آیه 105 سوره انبیاء – مشاری الراشد العفاسی