قیمت و ارزش هر فردی به اندازه کاری است که می تواند آن را به نحوه احسن و به خوبی انجام دهد. این سخن از امام علی علیه السلام با عنوان حکمت 81 در نهج البلاغه آمده است. سید رضی گردآورنده نهج البلاغه درباره این عبارت قصار می گوید که این حکمت از کلماتی است که برای آن قیمتی متصور نمی شود و هیچ کلام حکیمانه ای هم وزن آن نمی باشد و هیچ حرفی نمی تواند هم ردیفش قرار بگیرد.
درباره این حکمت نیز شرح هایی نوشته شده است که در ادامه شرحی اقتباس شده از «پیام امیر المومنین» آیت الله مکارم شیرازی بیان خواهیم کرد.
شرح حکمت 81 نهج البلاغه
در این سخن قصار حضرت علی علیه السلام ارزش هر آدمی را آشکارا بیان نموده است. حضرت فرموده اند که قیمت هر شخصی به مقدار کاری است که به خوبی از پس آن بر می آید و انجام می دهد. این سخن اشاره به این موضوع دارد که مال و منال و مقام و حسب و نسب هیچ کدامشان دلیلی بر ارزش آدمی نیستند. ارزش انسان را امور مهمی تشکیل می دهد که او از عهده انجام آن ها بر می آید. جراح ماهر، معلم توانمند ، شاعری خوش ذوق، نویسنده قوی و فقیهی دانا و توانا که قادر است مردم را به احکام الهی آشنا نماید. ارزش انسان ها به اندازه همان کاری است که بسیار خوب از پس آن بر می آیند. این موضوع نه تنها در نزد مردم اینگونه است. در پیش خدای متعال نیز چنین است و اشخاصی دارای قیمت و ارزش هستند که اعمال شایسته تر انجام دهند، مجاهدت هایشان فزون باشد و اصلاحات بهتری را انجام دهند.
برای این حکمت البته تفسیرهای دیگری جز آنچه که بیان شد نیز آمده است. برخی گفته اند مقصود از «مايُحْسِنُهُ» علم و دانشی است که فرد دارد. پس ارزش هر آدمی به اندازه معرفت و علمی است که به خوبی آن را یاد گرفته است. برخی از شارحان این دو را با هم آورده اند: معرفت زیاد و عمل ارزشمند. برخی اما تفسیر دیگری گفتند؛ آن ها « مايُحْسِنُهُ» را در معنای نیکوکاری دانسته اند. اگر که این معنا استفاده شود معنای کل عبارت چنین می شود: ارزش هر شخصی به مقدار نیکوکاریش است.
اگر چه جمع میان این تفاسیر در مفهوم عبارت ممکن است اما به کارگیری لفظ در بیش از یک معنی مانعی ندارد. البته تفسیر نخست مناسب تر و درست تر به نظر می رسد. آن چه که بر این موضوع گواه است حدیثی است از امام محمد تقی علیه السلام. در آن حدیث که نقل شده از پدران و از امیر المومنین (ع) می باشد، چنین آمده است: چهار سخن را من بیان کردم و خداوند تایید آن را در کتاب خویش نازل فرموده است؛ من گفتم: شخصیت آدمی در زیر زبانش نهان است، زمانی که سخن بگوید آشکار می گردد، خداوند آیه «وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِى لَحْنِ الْقَوْلِ»، منافقان را از نحوه سخنانشان می شناسی (آیه 30 سوره محمد) را نازل نمود.
من گفتم: آن که نسبت به چیزی جهل دارد با آن دشمنی می کند. خداوند آیه «بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ»، آن ها (دشمنان) چیزی را که بدان آگاه نبودند را تکذیب نمودند (آیه 39 سوره یونس) را نازل فرمود.
همچنین بیان کردم: ارزش هر آدمی به مقدار چیزی است که به خوبی انجام می دهد. خدای متعال آیه 247 سوره بقره را در قصه طالوت نازل نمود. آنجا که حق تعالی می فرماید: «إِنَّ اللّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِى الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ»، خداوند او را (مقصود طالوت است) بر شما برگزید و از نظر علم و جسم او را فزونی داده است.
علاوه بر این ها گفتم: کُُشتن (قصاص)، کُشتن را کم می کند. خداوند عز و جل این آیه را نازل فرمود: «وَلَكُمْ فِى الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِى الاَْلْبابِ»؛ و در قصاص برایتان حیات و زندگی است ای خردمندان (آیه 179 بقره).
سید رضی پس از بیان حکمت 81 نهج البلاغه عبارتی را بیان نموده که نشان دهنده این است که این سخن از مولای متقیان به چه مقدار بر دل و جان این شخص موثر بوده است. او می گوید که این از عباراتی است که قیمتی برایش نمی توان تصور کرد و هیچ کلام حکیمانه ای هم وزن آن نمی باشد و هیچ حرفی نمی تواند هم ردیفش قرار بگیرد.