در حکمت 74 نهج البلاغه امام علی علیه السلام از مرگ سخن می گوید. او می فرماید: «هر نفس آدمی، گامی به سمت مرگ است». و این بی شک درست است چرا که هر دمی که انسان بر آرد عمر او را کمتر می کند و او را به مرگ نزدیک تر می سازد همچون گام برداشتن که انسان را به مقصدی که به سبب آن در مسیر قرار گرفته است و در حال حرکت است نزدیک تر می سازد.
این کلام حضرت بدون شک بیدار کننده و هشدار دهنده است تا انسان قدر و اندازه زمان و عمر خویش را بداند و به بطالت نگذراند. چرا که گذراندن عمر به بطالت تنها پشیمانی را برای آدمی به همراه خواهد داشت. در شرح این حکمت کوتاه اما پُر معنا آمده است[1]:
شرح حکمت 74 نهج البلاغه
همانطور که بیان شد حضرت در این سخن کوتاه از پایان تدریجی عمر آدمی سخن به میان آورده و می فرماید: نفس های آدمی گامهایش به سمت سرآمد حیات یا همان مرگ است (نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى أَجَلِهِ)
واژه «خطی» جمع کلمه «خطوة» در معنی فاصله بین دو گام در زمان راه رفتن است. این واژه در زبان فارسی همان گام است. این نکتۀ مهمی است که آدمی همواره در حال نفس کشیدن است. او در خواب و بیداری، در برخاستن و نشستن و در تمامی زمان ها نفس می کشد و اگر که برای لحظاتی کوتاه نفس نکِشد و راه تنفس او بسته شود، مرگش رسیده و زندگیش پایان می یابد.
از سمتی دیگر، دستگاه تنفی انسان، قلب، مغز و دیگر اعضای بدن استعداد محدودی را دارا هستند. به عنوان مثال دستگاه تنفس انسان می تواند حداکثر چندین میلیارد دفعه هوا را به درون خود بکشد و اکسیژن مورد نیاز را جذب نموده و کربن دی اکسید موجود را خارج کند. قلب نیز تنها توان میلیاردها بار باز و بسته شدن را دارد و قطعا اگر که به میزان حداکثر خود رسید تاب و توان او تمام می شود و از کار همچون ماشینی که سوخت آن تمام شده است، باز می ایستد. پس همانند ماشین که هر قطره سوخت آن گامی به سمت پایان است، هر نفسی که آدمی بر می آورد و هر ضربان قلب او قدمی به سمت نزدیک شدن به پایان زندگی است همانگونه که گام های انسان او را به مقصد خواهد رساند. به همین جهت است که برخی بر این باور هستند که ورزش نمودن از عمر آدمی کم می کند چرا که در زمان ورزش کردن تنفس و ضربان قلب بالا رفته و بیش تر می شود.
در کتاب کافی جلد دوم نقل شده که حضرت صادق فرمود: هر روزی که بر آدمی می گذرد به او می گوید: ای انسان من روز جدیدی هستم و بر اعمال تو شاهد هستم. در من از نیکی ها حرف بزن و کار نیک انجام بده تا در روز جزا برای تو شهادت دهم چرا که اگر من بگذرم دیگر هیچ گاه من را نمی بینی.
در واقع تمامی این موارد همان چیزی است که خداوند در قرآن کریم و در سوره مبارکه عصر به آن اشاره فرموده است. آنجا که خداوند می فرماید: قسم به عصر که آدمی (همواره) در حال خسران است. در تفسیر این آیه از فخر رازی آمده که می گوید: یکی از بزرگان پیشین می گفت معنی این سوره را من در مرد یخ فروشی یاد گرفتم که فریاد می زد: به آن که سرمایه اش مرتب ذوب می کند، رحم نمایید. پس پیش خود گفتم این همان معنای آیه دوم سوره عصر است.
منابع:
[1] شرح پیام امیر مومنین (ع) از مکارم شیرازی
- تلاوت ترتیل آیه 1 سوره عصر – خلیل حصری
والْعَصْرِ
به عصر سوگند