طی مطالب پیشین با عناوینی مشابه به تفسیر آیات اول تا شانزدهم سوره انفطار منطبق با تفسیر نمونه، پرداخت شد. حال و در این مطلب به عنوان تتمۀ تفسیر این سوره، تفسیری از آیات انتهایی آن به نگارش در خواهد آمد. اما پیش از آن سیمایی از سوره را بیان خواهیم نمود.
سوره انفطار از سوره های مکی قرآن کریم است. این سوره متشکل از 19 آیه کوتاه است و به عنوان هشتاد و دومین سوره قرآن بر اساس ترتیب کنونی سوره ها شناخته می شود. این سوره پس از سوره نازعات و پیش از انشقاق بر پیامبر (ص) نازل گردیده است و بنا بر آنچه شهرت دارد، هشتاد و دومین سوره نازل شده نیز می باشد. انفطار به معنی شکافته شدن است و بر گرفته از آیه نخست است.در این سوره خدای متعال به آدمی هشدار می دهد که فراموشی روز جزاء و حسابرسی، همچنین امید بستن به احسان پروردگار باعث ارتکاب گناه نشود.
خداوند برای متنبه ساختن انسان ابتدا به برخی از رخدادهای دهشناکی که در آستانه آن روز رخ می دهند اشاره کرده و در ادامه از آگاه بودن آدمی به اعمال و آثار خود در آن روز سخن به میان می آورد و به طور کلی به معرفی قیامت می پردازد. سپس آدمی را به جهت ناسپاس بودن سرزنش نموده و به او هشدار می دهد. در ادامه پرده از راز نافرمانی انسان برداشته و آن را فراموشی قیامت معرفی کرده است و برای بیدار ساختن انسان از خواب غفلت بر وجود نگهبانانی که از سوی خدا برای ثبت اعمال قرار داده شده اند تاکید می کند.در ادامه حق تعالی اشاره ای به فرجام نیکان و بدان کرده و در آیات 17 تا 19 از دشواری های روز قیامت سخن می گوید.
آیات 17 تا 19 سوره انفطار
وَ مَا أَدْرَ‌اكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ﴿١٧﴾ ثُمَّ مَا أَدْرَ‌اكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ﴿١٨﴾ يَوْمَ لَا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا ۖ وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِّلَّـهِ ﴿١٩﴾
تفسیر آیات
خداوند متعال برای آن که اهمیت روز قیامت را بازگو نماید در آیه هفدهم و هجدهم سوره انفطار می فرماید: و تو چه می دانی که روز جزاء چه روزی است؟ باز هم چه می دانی که روز جزا (یوم الدین) چگونه روزی است؟
پیامبر اکرم (ص) با آن همه علمی که به روز جزاء، مبداء و معاد داشتند باز هم به خوبی بر رخدادهای آن روز عظیم، اضطراب و وحشت دهشتناکی که بر آن حاکم است واقف نبودند و این امر خود روشن کننده تکلیف دیگر انسان ها است. این کلام مبین این حقیقت است که ابعاد رخدادهای قیامت آن چنان وسیع و بزرگ هستند که با هیچ نوع بیانی نمی توان آن ها را وصف نمود و همانطور که آدمی از نعمات بی شمار بهشت آگاه نیست به عذاب جهنم و وقایع روز قیامت اشراف کاملی نمی تواند داشته باشد.
سپس خدای متعال در آیه آخر سوره و در یک عبارت پُر معنا از خصوصیت دیگر آن روز سخن به میان آورده و می فرماید: همان روزی که هیچ کس توانایی انجام کاری در حق شخصی دیگر نیست و تمامی امور در آن روز از آن خداوند است.
البته باید یاد آور شد که در این دنیا نیز همه چیز به ید قدرت خداوند قابل انجام است و همه نیازمند خداوند هستند اما در هر حال برخی به عنوان حاکم، مالک و فرمانروای صوری در این جهان وجود دارند که گاه انسان های ناآگاه آنان را به عنوان مبداء قدرتی مستقل می شناسند.
در روز قیامت اما چنین نیست و همان حاکمیت و مالکیت صوری نیز از بین می رود و تنها حاکمیت و مالکیت مطلق پروردگار باقی مانده و برای تمامی بشر آشکار می گردد. در واقع این همان چیزی است که در برخی از آیات قرآن کریم نظیر آیه شانزدهم سورۀ مومنون به آن اشاره شده است آنجا که خداوند می فرماید: حکومت امروز برای کیست؟ برای خداوند واحد پیروز.
در حقیقت آن روز چنان افراد به خود و اعمال خود مشغول هستند که بر فرض محال اگر قدرتی داشته باشند نیز به دیگری نمی پرداختند ( در آیه 37 سوره عبس) به آن اشاره شده است.
از امام باقر علیه السلام نیز روایت گردیده که فرمودند: (همه کارها) امروز و در (آن روز) به دست خدای متعال است … اما زمانی که روز قیامت فرا می رسد همۀ حاکمان از بین می روند و هیچ حکومتی به جز حکومت خداوند باقی نمی ماند.
البته در این جا پرسشی مطرح می شود به این مضمون که آیا تعبیری این چنین با مسئله شفاعت اولیا و انبیاء و حتی ملائکه تناقض ندارد؟ در قرآن کریم و در آیات متعددی تصریح شده که شفاعت هم به اراده خداوند و اجازه او انجام می شود و شفیعان در روز قیامت جز به اراده خداوند و رضایت او شفیع کسی نمی گردند (در آیه 28 انبیاء از این موضوع سخن گفته شده است).
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «انفطار» با قرائت استاد «حامد شاکرنژاد»