در مطالب گذشته شرح دعای ندبه – فرازهای اول تا چهارم، منطبق با آنچه حجت الاسلام قرائتی بیان کرده اند، نوشته شد. حال و در ادامه آن مطالب شرح مختصری از فرازهای پنجم و ششم این دعا را در راستای فهم و درک درست این دعا بیان خواهیم کرد.
در فراز چهارم[1] بیان شد که خدای متعال با اولیاء خود شرط نموده که ساده زیست باشند و در مقابل تلخکامی ها محکم باشند و مقاومت کنند، که خب قطعا این سخت ترین کار خواهد بود. اما آنان این شرط را پذیرفته و خداوند به وفاداری آنان آگاه بود، پس آنان را مورد الطاف ویژه خویش قرار داد. اما چه الطافی؟
فراز پنجم و شرح آن
دربارۀ برخی از الطاف خاصه در فراز پنجم دعای ندبه آمده است: «فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ وَ قَدَّرْتَ لَهُمُ الذِّکْرَ الْعَلِیَّ وَ الثَّناءَ الْجَلِیَّ، وَ أَهْبَطْتَ عَلَیْهِمْ مَلائِكَتَكَ، وَ كَرَّمْتَهُمْ بِوَحْیِكَ، وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِكَ، وَ جَعَلْتَهُمُ الذَّرِیعَهَ إِلَیْكَ وَ الْوَسِیلَهَ إِلی رِضْوانِكَ؛ پس آن ها را مقبول و مقرب درگاه خویش گردانیدی و علو ذکر یعنی قرآن مجید با بلندی نام و ثنای ویژه و عام بر آن ها از پیش عطا نمودی، و بر آن ها ملائکه خویش را نازل کردی و به وحی خویش کرامت بخشیدی و علم آنان را زیاد کردی و آن ها را واسطه هدایت و ارتباط دیگران با خود و وسیله ای برای وصول به بهشت قرار دادی».
و اما در شرح این فراز آمده است:
بعد از شرط خدای متعال که می بایست اولیاء او با زندگی ساده سخت ترین کار را انجام دهند و قبول این شرط توسط آن ها و علم حق تعالی به وفای به عهد و شرطشان، آن ها را مورد عنایت ویژه خویش قرار داد و آن ها را به نزدیکی به خود (قرب الی الله)، نام نیک، نزول فرشته ها، ارتباط از طریق وحی، وسیله ارتباط دیگر انسان ها، واسطه گشتن میان خالق و مخلوق و وصول به رضوان الهی قرار داد.
در قرآن کریم از دو نوع پذیرش و مقبولیت سخن به میان آمده است؛ اولین نوع قبول شدن است که در آیه 27 سوره مائده آمده است «انما یتقبل الله من المتقین» و نوع دوم پذیرش و مقبولیت نیکو است که در آیه 37 سوره آل عمران با عبارت «بقبولٍ حسن» مشخص شده است.
در ادعیه اما سخن از پذیرش به بهترین وجه آمده است نظیر «باحسن قبولک».
احتمال می رود که دلیل این که پذیرش به صورت عادی، نیکو و نیکوتر مطرح گردیده است، وجود تفاوت در درجۀ تقوا است. به این معنا که هر که تقوای بیش تری داشته باشد در نزد خدای متعال گرامی تر بوده و قطعا اجر و پاداش عملش نیز فزون تر است.
در قسمتی از فراز یکی از عطایای خاص نام نیک گفته شده است. در قران کریم به نام نیک توجه شده است. به عنوان مثال می توان به دو آیه ای که در شأن رسول خدا (ص) و حضرت ابراهیم (ع) آمده اند اشاره کرد. در سوره شرح (انشراح) آیه چهارم آمده است: «وَ رَفَعۡنَا لَكَ ذِكۡرَكَ» و نام نکوی تو را بلند نمودیم. در سورۀ شعراء آیه 26 حضرت ابراهیم (ع) از خداوند می خواهد که یاد نیک از او در امت های آینده قرار دهد (وَاجْعَل لِّي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ).
دربارۀ دیگری الطافی که ذکر شدند نظیر نزول فرشته ها، کرامت از طریق وحی و ازدیاد علم در قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارند. و اما درباره واسطه گری اشاره به آیه 12 سوره ممتحنه کفایت می کند آنجا که خداوند از پیامبر (ص) می خواهد که برای زنان مومن طلب آمرزش و استغفار کند تا با استغفار او آنان بخشیده شوند. در واقع دعای انبیاء و اولیاء الهی از یک سمت و هدایتشان از سمتی دیگر وسیله وصول مردم به بهشت خداوند است.
فراز ششم و شرح آن
در ادامۀ الطافی که در فراز پیشین به آن ها اشاره شده آمده است: «فَبَعْضٌ أَسْكَنْتَهُ جَنَّتَكَ، إِلی أَنْ أَخْرَجْتَهُ مِنْها، وَ بَعْضٌ حَمَلْتَهُ فِی فُلْكِكَ وَ نَجَّیْتَهُ وَ مَنْ آمَنَ مَعَهُ مِنَ الْهَلَكَهِ بِرَحْمَتِكَ؛ پس برخی را در جنت خویش جای دادی تا آن که او را از آن (بهشت) خارج نمودی و برخی را بر کِشتی سوار نمودی و به رحمت خویش، او و ایمان آورندگان با او را از هلاکت نجات دادی».
در این فراز به حضرت آدم (ع) و حضرت نوح (ع) اشاره هایی شده است. درباره این دو رسول الهی در قرآن کریم سخن گفته شده است. و اما شرح این فراز را می توان در دو نکته خلاصه کرد و تنها به برخی از آیات مرتبط اشاره نمود.
- عبارت «فَبَعْضٌ أَسْكَنْتَهُ جَنَّتَكَ، إِلی أَنْ أَخْرَجْتَهُ مِنْها» به آدم ابو البشر علیه السلام و حوا اشاره دارد. همانطور که در آیه 35 سوره بقره آمده: و گفتیم که ای آدم! تو و همسرت در این باغ سکنی گزینید و از آن هر آنچه که می خواهید به فراوانی و گوارایی نوش جان کنید؛ ولی به این درخت نزدیک نگردید که از ظالمین می شوید. پس شیطان آن دو را به لغرش انداخت و آن ها را از باغی که در آن قرار داشتند، بیرون نمود. (در آن حین به آن ها) گفتیم که فرود آیید! در حالی که برخی از شما دشمن بعضی دیگر می گردند و …
- و عبارت دوم «وَ بَعْضٌ حَمَلْتَهُ فِی فُلْكِكَ وَ نَجَّیْتَهُ وَ مَنْ آمَنَ مَعَهُ مِنَ الْهَلَكَهِ بِرَحْمَتِكَ» به داستان حضرت نوح علیه اسلام اشاره دارد که آیه 64 سوره اعراف تنها یکی از آیات مرتبط با این موضوع است.
منبع:
[1] در مطلب «شرح دعای ندبه – بخش چهارم» شرح آن گذشت.