در فراز چهارم دعای ندبه آمده است: خداوندا تو با اولیاء خویش شرط نمودی که مجذوب دنیا و زر و زینت آن نگردند و در برابر تمامی تلخی‌ها و آزمایش‌ها محکم بوده و مقاومت نمایند. آن بزرگواران این شرط را قبول کردند و تو دانستی که آنان به آن شرط وفادار هستند و انواع الطاف خاص خویش را بر آن‌ها سرازیر نمودی.
و اما شرح این فراز چیست؟ چه آموزه و حکمتی در آن نهفته است؟ در ادامه شرح و تفسیر آن بیان خواهد شد.
شرح فراز چهارم دعای ندبه
زمانی‌که شخص فروشنده از خریدار ضامن و سند طلب کند. خریدار نیز آن‌چه که فروشنده خواسته است را در اختیار او قرار دهد. در مقابل نیز فروشنده به آن‌چه که خریدار آورده است مطمئن شود، کالای خویش را در اختیار خریدار قرار خواهد داد. هر انسانی می‌تواند از بی‌وفایی‌هایش نسبت به خدای متعال بگوید. بسیار اتفاق افتاده که آدمی در هنگامه بلا، سختی، ترس و محنت دست یاری به سوی خداوند دراز کرده و آن‌گاه که از آن‌ها رهایی یابد او را که نجات دهنده و رها کننده اوست را به فراموشی بسپارد. گاه آدمی با خداوند شرط می‌کند که اگر مال و منالی به او برسد فقیران و مستمندان را نیز در آن شریک می‌دارد ولی همین‌که خداوند مالی به او ارزانی داد و او را از لحاظ مالی غنی گرداند، زیر قول و قرار خویش زده و خدا را از یاد ببرد.
خداوند متعال بارها به این بی‌وفایی‌ها اشاره کرده و گلایه نموده است. اما در این میان اولیاء الهی شروط را پذیرفته و به آن‌ها در راستای کسب رضایت خداوند پایبند بوده‌اند. به عنوان مثال می‌توان از امام حسین علیه السلام سخن گفت. ایشان آن هنگام که بر دوش یگانه زمین و حبیب خدا حضرت محمد (ص) قرار داشت راضی به رضایت الله تعالی بود و هم در آن هنگام که زیر سُم اسب دشمن شد و شهادت نصیب او گردید رضایت داشت و رضایت خویش را بر زبان جاری ساخت.
در برخی از آیات قرآن کریم از موثر بودن زمینه‌ها در گزینش الهی سخن گفته شده است. به عنوان مثال می‌توان به آیه 24 سوره سجده اشاره کرد، آن‌جا که خداوند متعال می‌فرماید: و چون بردباری پیشه نموده و به آیات ما یقین داشتند از بین آن‌ها ائمه و پیشوایانی قرار دادیم که مردم را به امر ما هدایت می‌کردند.
در قرآن به این امر که شایسته سالاری ملاک انتخاب رسولان و اولیاء الهی است اشاره شده است. در واقع خداوند بهتر می‌داند که رسالت خویش را از کجا و در نزد چه کسی قرار دهد.
در کلامی که از امیر مومنان (ع) نقل شده است آمده: همانا خداوند من را امام خلق خود قرار داد و بر من واجب نمود که درباره خود، خوراک، آن‌چه می‌نوشم و آن‌چه به تن می‌کنم همانند مردم ضعیف و مستمند بر خویش سخت گیرم تا فقیر از فقر من پیروی نماید و دارا به وسیله ثروت خود طغیان ننماید.
حضرت رسول (ص) نیز در سخنی که خطاب به امام علی (ع) بود فرمود: ای علی! همانا خدای متعال تو را به زینتی مفتخر ساخت که هیج بنده دیگری را به زینتی دوست داشتنی‌تر از آن نزد خداوند مزین نکرد و آن زینت با زهد در دنیا است.
علت دیگر شایستگی اولیاء پروردگار اخطار خداوند به آن‌ها در قرآن است. با تمام قرب و عشقی که رسولان به خدا داشتند. برخی اوقات هشدارهای قاطعی به آنان داده می‌شد که اگر آنی از مدار توحید الهی خارج شوند به دردناک‌ترین بلاها دچار می‌شوند. به عنوان نمونه می‌توان به آیه 65 سوره زمر اشاره کرد. خداوند در آن آیه خطاب به پیامبر (ص) می‌فرماید: اگر که به خدای خویش شرک ورزی تمام اعمال تو نابود می‌شوند.
همچنین به آیات 44 تا 46 سوره حاقه نیز می‌توان در این باره اشاره کرد. آن‌جا که خداوند فرموده اگر که رسول حرف‌هایی را به ما منسوب کند که ما نگفته‌ایم قدرت تمام او را سلب کرده و رگ قلب و حیات او را می‌زنیم.
در واقع همانطور که در روابط میان انسان‌ها اعتماد بر اساس سابقه و خصائل افراد است، در قرآن کریم نیز معیارهایی برای انتخاب افراد اعلام شده است. این معیارها عبارتند از: ایمان، سابقه، هجرت، توان جسمی و علمی، اصالت خانوادگی و مبارزه و جهاد در راه خدا. برای هر یک از این معیارها آیاتی است که به ترتیب و به عنوان نمونه می‌توان به آیه‌های 18 سوره سجده، آیات 10 و 11 سوره واقعه، آیه 72 سوره انفال، آیه 247 سوره بقره، آیه 28 سوره مریم و این 95 سوره نساء اشاره کرد[1].
منبع:
[1] شرح قرآنی دعای ندبه – محسن قرائتی
- تلاوت ترتیل آیه 95 سوره نساء – معتز آقایی
لَا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ ۚ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً ۚ وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا
(هرگز) افراد باایمانی که بدون بیماری و ناراحتی، از جهاد بازنشستند، با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند! خداوند، مجاهدانی را که با مال و جان خود جهاد نمودند، بر قاعدان [= ترک‌کنندگان جهاد] برتری مهمّی بخشیده؛ و به هر یک از این دو گروه (به نسبت اعمال نیکشان،) خداوند وعده پاداش نیک داده، و مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظیمی برتری بخشیده است.