سوره مسد ، که به آن تَبت و ابولَهب نیز می گویند صد و یازدهمین سوره از سوره های قرآن مجید است که در جزء سی ام قرار گرفته و از سوره های مکی قرآن به شمار می رود.
این سوره مبارکه در اوایل بعثت حضرت محمد (ص) پس از سوره حَمد و قبل از سوره مبارکه تَکویر بر قلب و جان ایشان نازل شده است و از نظر ترتیب نزول ششمین سوره قرآن می باشد.
سوره مبارکه مسد دارای 5 آیه می باشد و از سوره های مفصلات قرآن است، در این سوره خدای متعال آشکارا نام یکی از دشمنان اسلام را آورده و درباره او سخن گفته است.
محتوا و مضمون این سوره درباره عموی پیامبر (ص)، ابو لَهب و همسرش اُم جمیل است که به عذاب الیم و دردناک جهنم تهدید شده اند. ابولَهب و همسرش خُصومت و دشمنی آشکاری با رسول خدا (ص) داشتند [1] و از هر گونه کارشکنی در امور ایشان فروگذاری نمی کردند. ابولَهب و اُم جمیل در نهایت بی ایمان از دنیا رفتند.
شأن نزول سوره مبارکه مسد
در شأن نزول سوره روایات بسیاری نقل شده است که همه آن ها مفهوم مشابهی دارند.
در سال های ابتدایی ظهور اسلام و پیامبری حضرت محمد (ص)، ایشان بر فراز تپه ی صبا رفته و قریش را فراخواند. آن ها گرد تپه آمده و گفتند که چه شده؟ رسول خدا (ص) فرمودند: به من بگویید که اگر شما را با خبر کنم که دشمن صبح یا شب بر شما فرود خواهد آمد آیا سخن مرا باور می کنید؟ قریش گفتند: آری. حضرت (ص) دوباره فرمودند: هم اکنون به راستی شما را از عذاب سختی که در پیش دارید بیم می دهم. ابو لَهب که عموی پیامبر (ص) بود گفت: «تَبا لَک» (ناسزایی است به این معنا که زیانت باد) برای این موضوع ما را فراخواندی.
پس از آن و در جواب این توهین، سوره مَسد بر قلب و جان پیامبر نازل شد.
در روایتی دیگر آمده است که خداوند به پیامبر (ص) امر فرمود: «وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» در پی این دستور رسول خدا (ص) دعوت خود را آشکار نمود و بستگان و خویشاوندان خود را به یک ضیافت و مهمانی دعوت نمود و در آن مهمانی فرمودند: چه کسی با من بیعت می کند تا برادر، وصی و جانشین بعد از من باشد، جز حضرت علی علیه السلام هیچ فردی با پیامبر (ص) بیعت ننمود. در همین حین ابو لَهب عموی پیامبر (ص) از جایش بلند شد و گفت: تَبت یداک، آیا به این دلیل ما را دعوت کرده ای؟ [2]. به همین دلیل و پس از این اتفاق سوره مَسد بر قلب پیامبر (ص) نازل شد.
آثار و فضیلت های سوره مَسد
سوره مبارکه مَسد همانند دیگر سوره ها آثار و برکات فراوانی دارد که در این بخش به آن ها پرداخته خواهد شد.
- از رسول اکرم (ص) روایت شده است: شخصی که سوره مبارکه مَسد را تلاوت نماید، امیدوارم که خداوند او و ابو لَهب را در یک خانه جای ندهد [3] (به این معنا که فرد اهل بهشت باشد [4]).
- از امام جعفر صادق (ع) درباره این سوره آمده است: هر زمانی که سوره مَسد را قرائت نمودید، ابو لَهب را نفرین کنید زیرا او کسی بود که رسول خدا (ص) و آن چه از سوی خداوند آورده بود را تکذیب می نمود [5].
- در حدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام نقل شده است: هر شخصی که سوره مبارکه مَسد را برای دردی تلاوت نماید، دردش آرام شده و بر طرف می گردد و هر فردی سوره مسد را در رختخوابش قرائت کند در پناه و امان الهی خواهد بود [6].
- در حدیثی از امام باقر (ع) نقل شده است: بعد از نزول سوره مبارکه مَسد پیامبر (ص) برخی اوقات در نماز خود سوره مسد را تلاوت می نمود، همسر ابو لَهب، اُم جمیل برای پاسخ به رسول خدا (ص) و توهین به ایشان خارج شد. به رسول اکرم (ص) گفتند که اُم جمیل به سمت شما می آید و ممکن است به شما ناسزا بگوید، پیامبر (ص) فرمودند: او مرا نخواهد دید.
اُم جمیل از کنار رسول خدا (ص) رد شد بدون آن که ایشان را مشاهده کند. امام باقر (ع) می فرمایند: خدای بزرگ و متعال میان همسر ابو لَهب و رسول خدا (ص) حجابی قرار داد تا پیامبر (ص) دیده نشود [7].
منابع:
[1] تفسیر نمونه، ج 27، ص 412
[2] مناقب الامام امیرالمومنین علیه السلام، ص 380
[3] طبرسی، مجمع البیان، 1372 ش، ج 10، ص 850
[4] تفسیر نمونه، 1374 ش، ج 27، 412
[5] ثواب الأعمال، شیخ صدوق، صفحه 127
[6] تفسیر البرهان، سید هاشم بحرانی، جلد 5، صفحه 787
[7] الخرائج و الجرائح، قطب راوندی، جلد 2، صفحه 775
- تلاوت ترتيل «سوره مسد» با صدای استادعبدالمحسن قاسم