غم و اندوه از جمله حالات روحی و روانی انسان است. آدمی به دلایل مختلف غمگین و اندوهناک شده و به عوارضی که این حالت در پی دارد دچار می گردد. پیامدهایی که این حالت روحی و روانی دارد در افراد مختلف متفاوت است. برای برخی از افراد که از دنیا دل کنده اند و به دنبال تقرب به خداوند هستند عین عبادت است. اندوه و غم آن ها منشأ دنیایی و مادی ندارد. آن ها در برابر تلخی ها و ناملایمات زندگی خم به ابرو نمی آورند و تنگدستی، بیماری و … آزارشان نمی دهد. اندوه و حزن آن هاناشی از شدت شیدایی و شوق آن ها برای وصال به خدا و نعمات و لذات بهشتی است. حال آنکه غم و اندوه گروهی به سبب امور دنیایی است. آن ها که همواره به دنبال خوشی های ناپایدار هستند غم و اندوهشان ناامیدی و افسردگی رابرایشان به دنبال دارد و حتی در مواردی می تواند به نابودی شان ختم شود. چنین غم و اندوهی در اسلام نکوهش شده و راهکارهایی همچون دوستی با خدا و یقین نیک داشتن به او ارائه شده است. با معراج النبی همراه باشید در ادامه می خواهیم با شما احادیثی با موضوع غم و اندوه که از بزرگان دین نقل شده اند را در راستای عمل به آن ها و شناخت غم و اندوه دنیایی به اشتراک بگذاریم.
احادیثی درباره غم و اندوه
رسول خدا (ص)
- رُبَّ شَهْوةِ ساعةٍ تُورِثُ حُزنا طويلاً[1].
چه بسا لذتی که دمی بپاید ولی غمی طولانی بر جای بگذارد.
- مَن نَظرَ إلى ما في أيْدي النّاسِ طالَ حُزنُهُ، و دامَ أسَفُهُ[2]
هر کس که به آنچه در دست مردم است نگاه کند، غم و اندوهش دراز گشته و تاسف او پایدار شود. (به این معنا که حسرت و حسادت به مال دیگران نداشته باشیم و در کنار قناعت برای پیشرفت توکل و تلاش کنیم)
- مَع كُلِّ فَرْحَةٍ تَرْحَةٌ[3]
با هر شادی غمی وجود دارد.
- ما مِن هَمٍّ إلاّ و لَهُ فَرَجٌ إلاّ هَمَّ أهلِ النّارِ[4].
هیچ غمی نیست که از بین نرود، جز غم و اندوه اهل آتش.
- «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ باللّه» فيهِ شِفاءٌ مِن تِسعَةٍ و تِسْعينَ داءً، أدْناها الهَمُّ[5].
عبارت «لا حول و لا قوه الا بالله» نود و نه درد را شفا می دهد که ساده ترین آن ها هم و غم است.
امام علی (ع)
- لا تُشْعِرْ قَلبَكَ الهَمَّ على ما فاتَ ، فيَشْغَلَكَ عَمّا هُو آتٍ[6].
برای آنچه از دست رفته غم و اندوه به دل خود راه نده که تو را از آنچه که می آید باز خواهد داشت.
- الهَمُّ نِصفُ الهَرَمِ [7].
غم و اندوه نیمی از پیری است.
- الهمُّ يُذيبُ الجَسَدَ [8]
غصه و اندوه بدن را آب می کند.
- الغَمُّ مَرَضُ النَّفْسِ [9]
غم و اندوه بیماری روح است.
- مَن قَصَّر في العملِ ابْتُلي بالهَمِّ[10]
هر کس در عمل کوتاهی نماید به اندوه دچار گردد.
- نِعْمَ طارِدُ الهُمومِ اليَقينُ [11]
یقین چه نیکو غم زدایی است. (همانطور که در بخش مقدمه به آن اشاره ششد از مواردی که به از میان رفتن غم و اندوه کمک می کند یقین نیکو به الله تعالی است)
- اطْرَحْ عَنكَ وارِداتِ الهمُومِ (الاُمورِ) ، بعَزائمِ الصّبرِ و حُسنِ اليَقينِ[12].
غم های خویش را با صبر استوار و یقین نیکو از میان بردار.
- غَسْلُ الثِّيابِ يُذهِبُ الهَمَّ و الحُزنَ [13]
شستن لباس ها غم و اندوه را می زداید.
- مَن طالَ حُزنُهُ على نَفْسِهِ في الدُّنيا، أقَرَّ اللّه عَينَهُ يَومَ القِيامَةِ و أحَلَّهُ دارَ المُقامةِ[14]
هر کس در دنیا بر نفس خود فراوان غم و اندوه خورد، حق تعالی در روز قیامت او را خوشحال نماید و در سرای ماندگاری او را جای دهد (مقصود از این حزن و اندوه همان حزن و اندوه شوق و شیدایی برای وصال به خدا و نعمات اخروی است).
- قَرَأتُ في كِتابِ عليٍّ عليه السلام : إنَّ المؤمنَ يُمْسي حَزينا و يُصبِحُ حَزينا ، و لا يَصْلُحُ لَهُ إلاّ ذلكَ[15]
در کتاب علی علیه السلام خواندم که همانا مومن شب را با اندوه می گذراند و صبحش را نیز با حزن می گذراند و برای او جز این به صلاح نیست.
امام صادق (ع)
- نَفَسُ المَهْمومِ لَنا المُغْتَمِّ لظُلْمِنا تَسْبيحٌ ، و هَمُّهُ لأمْرِنا عِبادَةٌ[16]
آن که برایمان نگران است وبه سبب ستمی که بر ما می رود غمگین باشد نفس کشیدن او تسبیح و م خواری او برایمان عبادت است.
- الرَّغْبةُ في الدّنيا تُورِثُ الغَمَّ و الحُزنَ، و الزُّهدُ في الدُّنيا راحةُ القَلبِ و البَدَنِ[17]
رغبت به دنیا، غم و اندوه می آورد و پشت نمودن به دنیا سبب آسایش و راحتی جان و تن است.
- مَن أصْبَحَ على الدُّنيا حَزينا أصْبَحَ على اللّه ساخِطا [18]
هر کس برای دنیا اندوهگین شود از خداوند ناخشنود خواهد بود.
منابع:
[1] امالی طوسی، ص 533
[2] اعلام الدین، ص 294
[3] بحارالانوار، ج 74، ص 164
[4] بحارالانوار، ج 68، ص 242
[5] قرب الاسناد، ص 76، ح 244
[6] غرر الحکم، 10434
[7] تحف العقول، ص 214
[8] شرح غررالحکم، ج1، ص 161
[9] شرح غرر الحکم، ج1، ص 101
[10] نهج البلاغه، حکمت 127
[11] بحارالانوار، ج 74، ص 211
[12] شرح غررالحکم، ج 2، ص 195
[13] الخصال، ج 2، ص 612
[14] شرح غرر الحکم، ج5، ص 424
[15] التمحیص، 55/44
[16] کافی، ج 2، ص 226
[17] تحف العقول، ص 358
[18] الاختصاص، ص 226
- تلاوت ترتیل آیه 40 سوره توبه – سعود شریم
إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا ۖ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَىٰ ۗ وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرد؛ (و در مشکلترین ساعات، او را تنها نگذاشت؛) آن هنگام که کافران او را (از مکّه) بیرون کردند، در حالی که دوّمین نفر بود (و یک نفر بیشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود میگفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در این موقع، خداوند سکینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد؛ و با لشکرهایی که مشاهده نمیکردید، او را تقویت نمود؛ و گفتار (و هدف) کافران را پایین قرار داد، (و آنها را با شکست مواجه ساخت؛) و سخن خدا (و آیین او)، بالا (و پیروز) است؛ و خداوند عزیز و حکیم است!