در ادامه تفسیر 23 آیه اول سوره عبس به تفسیر آیه 24 این سوره خواهیم پرداخت. در آیه های پیشین که تفسیرشان در مطالب قبلی بیان شد، خداوند به موضوع معاد اشاره کرده بود. در آیه های انتهایی سوره نیز به این امر با شفافیت و صراحت بیشتری پرداخته شده است. در این میان آیه مورد بحث و چند آیه بعد از آن به نظر می آیند که دلیلی برای موضوع معاد هستند. در واقع این چنین دیده می شود که با بیان قدرت الله تعالی بر همه چیز و زنده شدن زمین های مرده به وسیله نزول باران که خود نوعی معاد در عالم نباتات است، امکان معاد به اثبات می رسد …
تفسیر آیه 24 سوره عبس
در آیه 24 سوره عبس خداوند می فرماید: آدمی باید به غذای خود بنگرد (که چگونه خداوند آن را خلق کرده است). نزدیک ترین چیز به آدمی به عنوان شیء خارجی غذایی است که تناول می کند و با واکنش هایی، جزئی از بافت وجودی او می شود. غذایی که اگر به آدمی نرسد دیر یا زود فنا و نابودی را به همراه خواهد داشت. به همین جهت در قرآن از بین تمامی موجودات روی مواد غذایی آن هم موادی که از راه نباتات نصیب انسان می شود تکیه شده است. آشکار است که مقصود از نگاه کردن تماشای ظاهری غذا نیست. مقصود دقت و تفکر در ساختمان و اجزاء حیاتی آن و تاثیری که بر روی آدمی می گذارد و در نهایت تفکر در آفریننده آن ها است.
البته برخی احتمال داده اند مقصود همان نگاه ظاهری است. نگاهی که موجب تحریک غده های بزاقی دهن می گردند که در نهایت به هضم غذا کمک شایانی می کند. البته این مفهوم دور به نظر می رسد چرا که آیه مورد نظر به قرینه آیه های پیشین و پسین اصلا در این جایگاه نیست. منتهی برخی از اندیشمندان حوزه غذا که قرآن را فقط از زاویه محدود مسائل شخصی خود می بینند، طبیعی است این چنین تفکری درباره این آیه داشته باشند.
در این میان برخی بر این باور هستند که مقصود از نگاه کردن این است که آدمی زمانی که بر سر سفره می نشیند دقیق نگاه کند که آن ها را از چه طریقی تهیه کرده است. حلال هستند یا حرام. مشروع هستند یا نامشروع. و به همین شکل جنبه های اخلاقی و تشریعی را در نظر داشته باشد.
در بعضی از روایت های منقول از ائمه علیهم السلام نیز آمده که مقصود از طعام علم و دانشی است که به عنوان غذای روح آدمی شناخته می شود. آدمی باید توجه کند که آن را از چه شخصی می گیرد.
بدون تردید که معنی ظاهری آیه همان غذاهای جسم است که در آیه های بعدی شرح آن ها بیان شده است. اما غذای روح را از راه قیاس اولویت می توان به کار گرفت زیرا که انسان از روح و جسم ترکیب شده است؛ همانگونه که جسم انسان به غذا نیاز دارد روحش نیز محتاج غذا می باشد. در واقع آنجا که آدمی لازم است در غذای جسم خود دقیق شده و سرچشمه آن را که باران است بر اساس آیات بعدی بشناسد لازم است در غذای روحانی خود نیز دقت کند که آیا این غذا از باران وحی که بر قلب سلیم پیامبر (ص) نازل شده و در قلوب معصومین ذخیره گشته، گرفته شده است یا نه. مبادا سرچشمه ای آلوده انتخاب شود و باعث بیماری روح گردد.
به طور کلی این احتمال وجود دارد که طعام و نگاه کردن هر دو، در آیه 24 معنای گسترده ای داشته باشد. پس می توان تمامی تفاسیر بیان شده را درست دانست (هر سه تفسیر در آن جمع می شوند).
و اما در ارتباط با واژه انسان باید گفت: این واژه به گروه خاصی اشاره ندارد و تمامی انسان ها را شامل می گردد حال آن انسان کافر باشد یا مومن. همه لازم است به این مواد غذایی و شگفتی های پنهان در آن ها نگاه کنند تا آن ها که کافر هستند مسیر درست را پیدا کرده و بپیمایند و آن ها که مومن هستند ایمانشان فزون گردد.
- ترتیل سوره مبارکه «عبس» با صدای استاد مصطفی اسماعیل