از آن جهت که همه پیامبران از سمت خداوند به پیامبری مبعوث شده اند؛ وظیفه اصلی آن ها یک اساس اصلی یعنی دین است. بنابراین جریان نبوت در دین، که محتوای اصلی آن اعتراف به یگانگی خدا و اطاعت و پیروی از اوست؛ یک جریان واحد به شمار می آید. پس دلایل تجدید نبوت در دوران مختلف چه بودند؟
دلایل تجدید نبوت
همه پیامبران یک هدف مشخص، یعنی آشنایی مردم با دین را بر عهده داشتند؛ اما شریعت و طریقت آن ها متفاوت بوده است. پیامبران تشریعی مانند حضرت محمد(ص)، عیسی(ع) وموسی(ع)؛ صاحب شریعت و آیین و قوانین خاصی برای جامعه و نجات انسان ها در جامعه بودند. پیامبران تبلیغی کسانی بودند که از سمت خداوند متنخب می شدند و هدایت انسان ها را بر عهده داشتند.
در قران کریم اشاره شده است که در هر دوره مردم پیامبرانی داشته اند. دو علت زیر را می توان به دلایل تجدید نبوت نسبت داد:
1- تحریف ادیان و شرایع آسمانی
2- عدم رشد و و بلوغ فکری انسان ها و تغییر شرایط و نیاز های جدید
آمدن پیامبران جدید دو دلیل داشت؛
اول اینکه شریعت پیامبران و دینشان دچار تحریف می شد؛ و یا با دخالت افراد مخالف دین یا عالمان آن دوره، به دلخواه آن را تفسیر می کردند و باعث تغییر و دور شدن از حقیقت می شد.
دوم اینکه در هر دوره از زندگی نیاز های متفاوتی از انسان ها نمایان می شد. به همین خاطر به تعالیم جدید و شریعت و قوانین جدید نیاز بود.
علت تجدید نبوت در دوران مختلف به خاطر همین دو علت اساسی بوده است. مبعوث شدن حضرت عیسی (ع) پس ازحضرت موسی (ع) نیز به سبب همین علت ها و ایجاد قوانین جدید بود. بنابراین اگر دین و قوانین مشخص شده مورد تحریف قرار نگیرند و یا مردم به رشد و بلوغ فکری برسند؛ و بتوانند تمامی تعالیم و آیین را دریافت کنند، دیگر نیازی به تجدید نبوت ها و شریعت نبود.
با رجوع به قران و زمان نزول در می یابیم که:
- در گذشته به علت عدم بلوغ فکری و آگاهی کم، مردم نمی توانستند یک نقشه کلی برای مسیر خود پیدا کنند. به همین علت نیاز بود پیامبری از سمت خدا فرستاده شود؛ تا با آن ها به اندازه عقل و فهم و درک آنها صحبت کند و آن ها را راهنمایی کند؛ تا بتوانند در مسیر صحیح زندگی قدم بگذارند و از گمراهی دور شوند.
لازم بود مردم مرحله به مرحله با راهنمایان همراه شوند تا برنامه زندگی را به دست آورند. در دوران مختلف به علت تفاوت در سبک زندگی و فهم افراد به برنامه ای مناسب، که راهنمای آن ها در مراحل مختلف زندگی باشد؛ نیازمند بودند. این برنامه به گونه ای بود که افراد، با کمک آن کامل ترین برنامه زندگی را دریافت و حفظ می کردند؛ سپس با کمک آن، به نیازهای فردی و اجتماعی خود پاسخ می دادند. به طورکلی وجود نقص در استعداد بشر برای دریافت طرح جامع و کلی الهی وجود داشت.
- وجود پیامبران در دوران مختلف باعث می شد که آن ها، با شیوه و روش مختلف و متناسب با همان دوران با افراد ارتباط برقرار کند و به هدایت بپردازند. محتوای وحی پیامبران ممکن است از نظر جزئیات تفاوت اندکی داشته باشند؛ اما اساس آن یک چیز است و آن، معرفی دین و هدایت آدمی و جلوگیری از تحریف کلام الهی است.
- پیامبران مبعوث شده به طور غالب پیامبر تبلیغی بودند نه تشریعی، تعداد پیامبران تشریعی بسیار کمتر است. پیامبران تبلیغی وظیفه داشتند که؛ شریعتی که بر آن زمان حاکم بود را تبلیغ کنند، تا در میان مردم رواج یابد.
با وجود این دلایل به چه علت پس از رسول خدا (ص) نبوت خاتمه یافت؟
در زمان پیامبر اکرم (ص) افراد به بلوغ فکری لازم برای دریافت یک برنامه واحد دست یافته بودند. قران کریم چهارده قرن پیش؛ مقارن با دوره ای که انسان دوره کودکی خود را پشت سر گذاشته و توانایی حفظ مفاهیم دینی را داشت نازل شد. از سویی دیگر به اذن و اراده خدا قرآن از تحریف مصون بوده و خواهد بود. همچنین رسول خدا (ص) هنگام نزول آیات از افراد می خواستند تا علاوه بر کتابت آیات به حفظ آن ها هم بپردازتد تا از هر گونه تغییر، تحریف، حذف و اضافه به این کتاب مقدس جلوگیری کنند.
در دوران خاتمیت یعنی عصر حاضر، عالمانی وجود دارند که درس دین خوانده و با معرفت و اصول اساسی و کلی اسلام آشنا هستند. این علمان با آگاهی که نسبت به زمان و مکان دارند؛ از این اصول اساسی در مکان و زمان مختص دوران استفاده می کنند و حکم الهی را اجرا می کنند. این عمل را (اجتهاد) می نامند. فقها و علمای شایسته اکثر وظایف پیامبران تبلیغی و تشریعی را با عمل اجتهاد انجام می دهند.
علی رغم اینکه که نیاز به دین در هر زمان مورد نیاز بشر بوده است و هرچه جامعه به سمت پیشرفت می رود این نیاز افزایش می یابد؛ احتیاج به تجدید نبوت و آمدن کتاب آسمانی و پیامبر جدید برای همیشه با بعثت رسول اکرم (ص) پایان یافت.
همانطور که در قران اشاره شده است: ((ان الدین عندالله الاسلام)) یعنی دین نزد خدا همان اسلام است. با وجود اهتمامی که پیامبر اکرم (ص) در حفظ قران داشتند، این کتاب از هر نوع تحریف و نابودی حفظ شد؛ و همیشه جاودانه خواهد ماند.
البته باید یادآور شد که ظلم و ستم موجود در جامعه در دوران پیامبران نیز وجود داشته و آن ها بیشترین ظلم و آزار را دیده اند. بنابراین ظلم و ستم دلیلی برای تجدید نبوت نیست. با این حال همه ادیان آسمانی و همچنین انسان ها در انتظار ظهور منجی عالم هستیم تا با آمدنش تمام بدی ها و ظلم و ستم را از سرتاسر جهان ریشه کن کند.