در بخش اول تفسیر سوره انفطار سه آیه نخست آن تفسیر شدند. در آن آیهها به قسمتی از رخدادهای وحشتناک پایان دنیا نظیر شکافته شدن آسمان، پراکنده گشتن ستارگان و به هم پیوستن دریاها (یا فروزان شدن آنها) اشاره شد. سپس و در ادامه آن آیات، خداوند به وقایع مرحله دوم که زنده شدن دوباره انسانها است، میپردازد.
آیات 4 و 5 سوره انفطار
وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ ﴿٤﴾ عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ ﴿٥﴾
تفسیر آیاتی از سوره
در آیه چهارم سوره انفطار خدای متعال میفرماید: در آن زمان که قبرها زیر و رو میگردند.
واژه «بعثرت» در معنای زیر و رو گشتن و پراکنده شدن است. راغب در کتاب مفردات خود بعید نمیداند که این کلمه مرکبی از دو واژه «بعث» و «اثیرت» است و به همین سبب معنای هر دو واژه را گرفته است و در نهایت به زیر و رو گشتن و پراکنده شدن معنی شده است.
در هر حال آنچه که در این آیه ذکر شده است همانند چیزی است که در سوره زلزال آمده است. آنجا که خداوند میفرماید: و زمین ذخیرههای خویش را خارج میسازد.
(بنابر اینکه مقصود مردههای مدفون در زمین است که یکی از تفاسیر مشهور این آیه میباشد). البته میتوان آن را مشابه با چیزی که در آیات 13 و 14 سوره نازعات آمده است دانست. آنجا که خدای عز و جل میفرماید: تنها یک صیحه خواهد بود و به دنبالش همه بر صفحه زمین ظاهر میگردند.
تمامی این تغییرات نشان دهنده این امر هستند که زنده شدن و خروج مردهها از قبور به سرعت و کاملا ناگهانی رخ میدهد.
پس از بیان این نشانهها که پیش از رستاخیز و پس از آن اتفاق میافتند، سخن نهایی را خداوند چنین بیان میکند: در آن روز هر کس میداند آنچه که از پیش فرستاده است و آنچه که برای پس از آن گذاشته است (5).
در روز قیامت حجابها از بین میروند. پردههای غرور و غفلت از یاد خدای متعال انداخته میشود. حقیقتهای جهان کاملا آشکار میشود. آن روز به «یوم البروز» شهرت دارد، پس همه چیز ظاهر میگردد. در آنجا آدمی همه اعمال خویش را نظارهگر است و به تمام امور بد و خوب، چه آنها که از قبل فرستاده و چه آنهایی که پس از مردنش آثارشان در دنیا باقی مانده است و نتایج آنها به او خواهند رسید همچون خیرات، صدقههای جاریه،سنن خوب یا بد، آثار علمی یا فرهنگی و اجتماعی با مقاصد رحمانی یا شیطانی که دیگران از آنها بهره میبرند.
شاید برخی بگویند که خب هر انسانی از اعمال خود زمانی که در این دنیا میباشد هم آگاه است. در پاسخ به این عبارت باید گفت: آری آدمی از اموری که انجام میدهد آگاه است اما آگاهی و اطلاع او اجمالی است. در واقع فراموشکاری، خودخواهی و حُب ذات اغلب مانع از آن میگردد که تمامی آنها را به خاطر داشته باشد و به عمق آثار اعمال خویش واقف شود. اما در روز قیامت چنین نیست. در آن روز که نامهای مختلفی برای آن ذکر شده است، تحولی عظیم در همه چیز ایجاد میشود. روح انسان نیز از این امر مستثنی نخواهد بود و انقلابی در آن ایجاد میشود.پس به سبب همان انقلاب درونی، آدمی به همه اعمال خویش علمی تفصیلی پیدا میکند و دقیق و مو به مو از آنها آگاه میگردد. گویی که در همان زمان تمامی آنها را پیش روی خود میبیند. این سخن بر گرفته از آیه سی سوره آل عمران است. در آن آیه آمده است: … همه را رو به روی خویش حاضر میبیند …
برخی از مفسران برای آیات مورد بحث تفاسیر دیگری بیان نمودهاند. در تفسیری آمده که مقصود اعمالی است که در ابتدای عمر آدمی مقدم داشته و اعمالی که به اواخر عمر خود انجام آنها را واگذار کرده است. اما بر اساس تفسیر نمونه تفسیر نخست مناسبتر گفته شده است.
ناگفته نماند که در آیه پنجم واژه «نفس» به هر نفسی از نفوس انسانی اشاره دارد و همه افراد را شامل خواهد شد.
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «انفطار» با قرائت استاد «حسن ابراهیم هاشم»