همه چیز درباره اعتکاف

اعتکاف

با نزدیک شدن به ماه های پُر فضیلت رجب، شعبان و رمضان که انجام عمل اعتکاف در اوقات خاصی از آن ها مثل ایام البیض توصیه شده است، تصمیم گرفتیم تا آنچه که نیاز است درباره اعتکاف بدانید را به شکل یک مطلب جامع در اختیارتان قرار دهیم .امید اینکه مفید بوده باشد.

معنای اعتکاف

واژه اعتکاف از لحاظ لغوی، مصدر باب افتعال از ریشه «ع – ک – ف» می باشد که به معنی زندانی کردن و روی آوردن به چیزی است. راغب در مفردات خود می گوید: اعتکاف به معنی روی آوردن و همراهی با چیزی، همراه با تعظیم (بزرگداشت) آن است.

و اما از لحاظ اصطلاحی به توقف سه روز یا بیشتر در مسجد، به نیت قربت و با شرایط خاص گویند. به فردی که این عمل را انجام می دهد نیز معتکف می گویند.

پیشینه آن

و اما پس از فهمیدن معنا و مفهوم اعتکاف به پیشینه آن اشاره می کنیم.

آن‌چه که از بعضی آیات قران مشخص می شود این است که اعتکاف اختصاص به دین مبین اسلام ندارد و در ادیان توحیدی دیگر نیز این عبادت مطرح بوده است. به این صورت که انبیا و اولیا الهی برای راز و نیاز با معبود بی همتا؛ به معابد پناه برده و دور از جامعه به مناجات می پرداختند.

البته بیان این نکته الزامی است که “اعتکاف” به این شکل در قرآن نیامده است اما مشتقات ریشه آن، چندین بار در قرآن ذکر شده اند.

و اما چند آیه از قرآن کریم که نشان دهنده بیشینه اعتکاف هستند:

  • آیه ۱۲۵ سوره بقره: بر اساس این آیه شریفه مشخص می شود که الله تعالی به ابراهیم پیامبر و حضرت اسماعیل علیهم السلام دستور می‌دهد که مسجد الحرام را برای معتکفان و طواف کنندگان پاکیزه کنند. این فرمان خداوند نشان می‌دهد که اعتکاف در شریعت حضرت ابراهیم علیه السلام بود و اهمیت بسیار داشت. زیرا خداوند دو پیامبر را مامور نمود تا مقدمات اعتکاف را (پاکیزگی مکان) مهیا کنند و از سمتی دیگر خانه خود را منزلگاه این عبادت قرار داده است.
  • آیه ۳۵ سوره آل عمران : شاید بشود عبادت و اقامت مریم علیه السلام در مسجد الاقصی را نیز مصداق اعتکاف دانست. زیرا مادر او نذر کرده بود که ایشان را وقف عبادت خداوند کند. و پس از آنکه مریم علیه السلام به بلوغ رسید، سرپرست او که حضرت زکریا علیه السلام بود، برای حضرت مریم جایگاهی در مسجد الاقصی مهیا کرد تا او به عبادت بپردازد. سپس مریم سلام الله علیها در مسجد اقامت نمود و به عبادت مشغول شد . داستان حضرت مریم سلام الله علیها را می توانید در مطلب “داستان حضرت مَریم و ولادت عیسی مسیح (ع) (قسمت اول)” بخوانید
  • آیات ۵۲ سوره انبیا، ۱۳۸ اعراف و ۹۱ طه: این آیات نشان دهنده این امر هستند که در بت پرستی هم اعتکاف وجود داشته است! اعتکاف بت پرستان توقف در کنار بت ها و عبادت آن ها است. در آیه ۵۲ سوره انبیاء به نکوهش آزر و قومش توسط حضرت ابراهیم علیه السلام اشاره شده است. آزر و قومش به ملازمت با بت ها و عبادت آن ها مشغول می شدند. از این رو ابراهیم که یکتا پرست است آن ها را سرزنش می نمود. در آیه 138 اعراف به این واقعه اشاره شده که بنی اسرائیل بعد از اینکه از دریا عبور کردند بت پرستانی را دیدند که سر بر آستان بت های خود داشتند. در آیه 91 طه نیز به بخشی دیگر از سرگذشت بنی اسرائیل اشاره شده است . در این قسمت بعد از رفتن حضرت موسی عیله السلام به کوه طور این قوم در اطراف گوساله سامری وقوف نموده و او را پرستش کردند …

اهمیت معتکف شدن

درباره اهمیت این عمل مستحبی به روایات و احادیث وارده از سمت اهل بیت اشاره خواهیم کرد (متن عربی این احادیث و احادیث بیشتر را می تواند در مطلب “اعتکاف در کلام ائمه اطهار علیه السلام” بخوانید):

  • پیامبر خدا (ص): اعتکاف جز با روزه گرفتن ممکن نمی گردد.
  • پیامبر خدا (ص): هر آن که از روی ایمان و برای دستیابی به ثواب الهی معتکف شود، همه گناهان گذشته اش مورد بخشش قرار می گیرند.
  • امام علی (ع): لازم است که فرد معتکف در مسجد بماند و شایسته است که مشغول به ذکر خدا، تلاوت قرآن و نماز شود.
  • امام باقر (ع): شخصی که معتکف اسست بوی خوش استشمام نمی کند، از گُل لذت نمی برد، مجادله نمی کند و خرید و فروش نمی نماید.
  • امام رضا (ع): یک شب اعتکاف در ماه مبارک رمضان معادل با یک حج است و یک شب معتکف گشتن در مسجد النبی و نزد مزار ایشان با یک حج و عمره معادل خواهد بود.
معتکف شدن در مسجد
معتکف شدن در مسجد

شرایط اعتکاف

اعتکاف اگر چه یک امر مستحبی است ولی به وسیله نذر، قسم و مواردی از این قبیل واجب می شود. علاوه بر شرایط عمومی مثل تکلیف و نیت معتکف، برای این عمل مستحبی شرایطی ذکر شده که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم.

  • روزه

در مذهب تشیع با استناد به روایات وارده، روزه (روزه واجب و مستحب) از شرایط اعتکاف است. برخی معتکف شدن حضرت محمد (ص) در ماه مبارک رمضان را علتی دیگر (مستندی دیگر) بر روزه بودن در وقت اعتکاف دانسته اند. عده ای نیز گفته اند که ظاهر آیه 187 سوره بقره بر روزه بودن معتکف دلالت دارد چرا که مخاطبان نهی از آمیزش جنسی، روزه داران هستند. پس بر این اساس اعتکاف فقط برای روزه داران جایز است و جواز انجام آن توسط غیر روزه دار به دلیل نیاز دارد.

البته عده ای از فقیهان سنی مذهب (مثلا در فقه مالکی) اعتکاف بدون روزه را جایز دانسته اند.

  • وقوف در مسجد

شخص معتکف باید در مسجد وقوف کند. او اجازه خروج از مسجد را جز برای موارد ضروری ندارد. موارد ضروری مجاز برای خروج از مسجد عبارتند از: تهیه غذا، قضای حاجت، انجام امور دارای مصلحت مثل عیادت بیمار، اقامه نماز جمعه، تشیع جنازه، شهادت دادن. البته شخص معتکف باید به ضرورت اکتفا کند. او نباید در جایی بنشیند و تا جایی که امکان دارد در سایه راه نرود.

درباره مقدار حداقلی وقوف در مسجد تفاوت وجود دارد:

  • از نظر تشیع حداقل زمان وقف در مسجد سه روز است.
  • برخی از علما اهل سنت حداقل زمان را یک شبانه روز گفته اند. برخی دیگر به آیه 187 سوره بقره استناد کردند و مدت زمان کوتاه که بر آن وقف صدق می کند را حداقل زمان وقف دانسته اند.

درباره شرط اعتکاف در مسجد هم تمامی عالمان اسلامی به جز حنفی ها که اعتکاف زن در خانه را جایز می دانند، اتفاق نظر دارند. البته در اینکه افراد در چه مسجدی معتکف شوند اختلاف نظر است. تشیع با استناد بر روایات عموم آیه 187 سوره بقره را اختصاص به مساجد چهارگانه (مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه، مسجد بصره) و مسجد جامع هر شهر دانسته اند. گروهی از اهل سنت نیز همین نظر را دارند اما گروهی از فقهای فریقین مساجد دیگری را نیز به این مساجد اضافه کرده اند.

  • اجتناب از مباشرت جنسی و خود ارضایی

از دیگر شروط اعتکاف عدم ارتباط جنسی با همسر – حتی بوسیدن – و عدم خودارضایی کردن ذکر شده است. در آیه 187 سوره بقره خداوند متعال می فرماید: “… و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید، این احکام حدود دین خداوند است …”. درباره این آیه آرا و نظرات کمی تفاوت دارد. فقهای شیعه آن را به آمیزش (سکس) محدود نمی دانند و گفته اند هر گونه لمس، بوسیدن و تماس شهوت آمیز را در برمی گیرد. این در حالی است که برخی از فقهای شیعه و گروهی از اهل سنت آن را به آمیزش محدود می دانند و دربرگرفتن مواردی مثل بوس را دور از ذهن گفته و رد کرده اند.

علاوه بر این مورد از این آیه برداشت شده که حتی شب های اعتکاف که معتکف روزه ندارد نیز مباشرت جنسی حرام است. زیرا در بخشی از آیه خداوند متعال مباشرت و آمیزش را در شب های ماه رمضان روا داشته ولی در ادامه معتکفان در مسجد را از این عمل منع کرده است. پس آنچه به دست می آید این است که آمیزش در شب های اعتکاف نیز حرام است.

علاوه بر شرایطی که شرح داده شدند، برخورداری از صحت عقل، اذن مولا برای مملوک، اجازه همسر برای زن و اجازه پدر و مادر برای فرزند در صورتی که پدر و مادر اذیت می‌شوند از دیگر شرایط این عمل به شمار می روند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *