امام علی علیه السلام در حکمت ۸۹ نهج البلاغه از راه اصلاح امور دنیا سخن به میان آورده و می فرماید: هر کس رابطه بین خود و خدا را نیکو نماید خداوند عزوجل هم رابطه اش با مردم را خوب می گرداند و هر کس امر آخرت خویش را به صلاح آورد خدا امر دنیایی او را به صلاح می آورد و هر کس واعظ خویش باشد از سوی خداوند برای او نگهبانی است.
و اما شرح حکمت 89 نهج البلاغه:
این کلام امیر مومنان علیه السلام از سه جمله ترکیب شده است. این سه جمله به سه موضوع مهم اشاره دارند که عبارتند از:
- اصلاح میان خود و خدا باعث می شود تا خدا میان او و خلق اصلاح نماید.
- اصلاح امور آخرت به اصلاح امور دنیوی توسط خداوند متعال می انجامد.
- وجود واعظ در درون انسان به گماشته شدن نگهبان از سوی خدا برای او منجر می شود.
این کلام از امام علی علیه السلام را بزرگان و اندیشمندان قدیمی زمانی که نامه ای به هم می نوشتند اغلب به کار گرفته و از آن بهره می بردند. و حقیقتا که شایسته است این حکمت با آب طلا نگاشته شده و آدمی هر روز به آن نگاه کند.
میان این سه بخش رابطه ای است. این رابطه هم می تواند رابطه ای طبیعی و منطقی باشد هم رابطه ای روحانی و معنوی. زیرا فردی که میان خود و خدایش را اصلاح نماید به این معنا که در مقابل هر امری که قرار می گیرد اول نگاه می کند که رضای پروردگار در چیست و آن را انتخاب می کند. فردی با این خصوصیت قطعا عنایات خداوند مشمول حال او می شوند و الله تعالی رابطه او را با مردم بهبود می بخشد. علاوه بر این صدق، امانت و راستی لازمه این اصلاح رابطه با خداوند است. شخصی که این سه ویژگی را داشته باشد (صدق، راستی و امانت) بدون شک محبوب مردم خواهد بود. آن ها به او اعتماد کرده و او را امین می دانند و با او مشکلی نخواهند داشت.
همچنین فردی که امر آخرتش را اصلاح نماید به این معنا که بر اساس امر و نهی پروردگار به طاعت از او می پردازد مشمول لطف پروردگار می شود. خدای متعال کار دنیای چنین فردی را سامان می دهد. اضافه بر این اصلاح امر آخرت مستلزم تقوا و پرهیزگاری است و بدون شک آدم های پرهیزگار در حیات مادی خویش هم موفق می گردند چرا که قدم در راه خلاف نمی گذارند و به کسی ظلم نمی کنند. آنان با همه مهربان هستند و همه به تقابل با آنان مهربانی می کنند.
افزون بر آنچه که بیان شد، شخصی که واعظ نفسانی باشد به این معناکه وجدانی بیدار داشته باشد و تقوای درونی بیشه کرده است تا در مقابل معاصی به او هشدار دهد، لطف خالق بی همتا شامل حالش شده و از گزند حوادث دور می ماند. وجود چنین واعظی در درون انسان باعث می شود خود فرد از امور خطرنا دوری کند.
پس رابطه این سه امر با آن سه نتیجه هم معنوی است و هم منطقی.
آنچه که ذکر شد را می توان در این سخن از امام محمد باقر علیه السلام که در اصول کافی آمده خلاصه مشاهده کرد آنجا که امام می فرماید: خدای متعال چنین می فرماید: به عزت، جلال، عظمت، نورانیت و علو مقام خود قسم می خورم که هیچ بنده با ایمانی خواسته من را بر خواسته خویش در امور دنیا مقدم ندارد جز اینکه من بی نیازی او را در دل او و همتش را در آخرت او و آسمان ها و زمین را ضامن روزیش قرار می دهم و برایش از تجارت هر تاجری بهتر خواهم بود.