شرح حکمت 70 نهج البلاغه

حکمت 70 نهج البلاغه

در حکمت 70 نهج البلاغه امام علی (ع) از افراط و تفریط سخن گفته و آن را نشانۀ جهل دانسته است. حضرت می فرماید: جاهل دیده نشود جز در افراط یا تفریط (یعنی همواره جاهل را یا در حال افراط می بینی یا در حال تفریط). اما به چه دلیل این دو نشانه جهل یا نادانی معرفی شده اند؟ در ادامه به شرح این حکمت پرداخته تا پاسخی برای این سوال بیابیم.

حکمت 70 نهج البلاغه

وَ قَالَ (علیه السلام): لَا [يُرَى الْجَاهِلُ] تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً

شرح حکمت

موضوعی که امام (ع) به آن پرداخته، موضوع مهمی است که تمامی زندگی آدمیان را در بر گرفته است. مسیر درست به سمت مقصد یا مقصود طریق مستقیم (صراط مستقیم) است. ما همواره در نماز و با تلاوت سورۀ مبارکه حمد از خدا می خواهیم تا در این راه ما را ثابت بدارد چرا که در اطراف این مسیر راه های انحرافی بیشماری وجود دارد که یافتن مسیر مستقیم از بین آن ها به دقت و علم نیاز دارد. از این رو شخص جاهل اغلب به مسیرهای انحرافی گرفتار می گردد. او یا در سمت زیاده روی قرار می گیرد یا در امور کوتاهی می کند. این موضوع در تمامی حوزه های زندگی شخص از حوزۀ امور فردی گرفته تا اجتماعی و حتی سیاسی مشاهده می شود. به عنوان مثال حفظ ناموس و پاسداری از آن در برابر هر نوع انحراف فضیلت است ولی آن ها که جاهل هستند افراط را پیش گرفته و با وسواس هر نوع حرکتی از همسر را زیر نظر می گیرد و با سوء ظن به او می نگردد به گونه ای که زندگی مشترک به جهنمی برای هر دو تبدیل می شود. در مقابل این نگاه تفریط نیز دیده می شود. گاه پیش می آید که فرد هیچ نوع نظارتی بر اوضاع خانه و همسرش ندارد و از رفت و آمد و آنچه که پیش می آید کاملا بی اطلاع است.

حکمت 70 نهج البلاغه
حکمت 70 نهج البلاغه

در امور بهداشتی هم آن که جهالت دارد گاه به گونه ای دچار افراط می شود که به هیچ آب و غذایی دست نمی زند و همواره این احتمال را می دهد که تمامی آن ها کثیف و آلوده هستند. او در مهمانی ها شرکت نمی کند و حتی ممکن است از پذیرفتن هدایا امتناع کند. او تنها غذایی که خود درست می کند را قبول دارد و به عکس این مورد یعنی تفریط نیز وجود دارد.

بعضی از شرح دهندگان نهج البلاغه این حکمت و مسئله را مرتبط با موضوع عدالت در مسائل اخلاقی دانسته اند و بیان نمودند: همواره فضیلت های اخلاقی حد وسط در بین دو گروه از رذیلت ها است: شجاعت حد احتدالی است که در بین ویژگی بی باکی و ترس قرار دارد.

عالم به دنبال میانه و جاهل یا در سمت افراط است یا در جهت تفریط. علاوه بر این سخاوت نیز حد وسط بین بخل و اسراف است همانطور که در قرآن کریم خداوند خطاب به رسول و حببیب خود می فرماید: هیچ گاه دست خود را به گردنت زنجیر مکن (در جهت انفاق و بخشش نکردن) و زیاده از حد آن را باز نکن تا مورد سرزنش قرار گرفته و از کار باز مانی[1].

در موضوعات مرتبط با اعتقادات و باورها گروهی از افراد جاهل آنچنان درباره بزرگی حضرت علی علیه السلام افراط نمودند که حتی قائل به الوهیت او شدند و گروهی چنان تفریط کردند که در جرگه ناصبان قرار گرفتند. بی شک هر دو گروه گمراه و جاهل هستند و آنچه صحیح است قبول ولایت او در معنای امامی است که مفترض الطاعه است[2]. در بحار الانوار سخنی از امام علی (ع) نقل شده که در آن امام بهترین شیعیان را گروه میانه رو معرفی می کند[3].

نهج البلاغه امام علی (ع)
نهج البلاغه امام علی (ع)

با دقت به جوامع مختلف بشری می توان به این حقیقت دست پیدا کرد که اغلب نابسامانی های موجود در اثر افراط و تفریط است که هر دو زائیده جهل هستند. گاهی انسان های جاهل در مسائل اقتصادی به اندازه ای قائل به آزادی می گردند که فرآیندش نظام سرمایه داری ظالم است و برخی اوقات آنگونه آزادی را سلب می کنند که در نهایت نتیجه اش نظام کمونیست و گرفتاری هایش است. باز هم باید گفت که آنچه مهم است یافتن راه اعتدال و ثابت قدم بودن بر آن است.

از رسول خدا (ص) روایت شده که فرمودند: در روز جزاء حاکمی از حکام مسلمان را می آورند که بیش از آنچه خدا امر نموده عمل می نماید. خدای متعال به او می گوید: ای بنده ی من چرا بیشتر از آنچه باید، تازیانه می زنی؟ او بیان می کند: من به سبب غضب تو ناراحت و خشمگین شدم . پس جوابش این چنین داده می شود: آیا شایسته است غضبت شدیدتر از غضبم باشد. سپس حاکم دیگری به حضور خوانده شد که در امور کوتاهی می نمود. به او گفته شد که چرا در امور محوله کوتاهی نمودی. او جواب داد: من به او رحم نمودم . پس به او گفته شد که آیا رحمت تو از رحمت خدای متعال گسترده تر است. پس هر دو را به سمت جهنم می برند[4].

منابع:

[1] سوره اسراء، آیه 29

[2] در خطبه 127 نهج البلاغه حضرت به طور شفاف به این موضوع اشاره کرده است.

[3] بحارالانوار، ج 6، ص 178، ح 7

[4] شرح نهج البلاغه علامه شوشترى، ج 8، ص 247

 

  • تلاوت ترتیل سوره مبارکه «حمد» با صدای استاد «عبدالخالق علی»

دانلود

 

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *