تفسیر سوره مرسلات – بخش چهارم
در ادامه آیات اول تا بیست و چهارم سوره مرسلات که برخی از نشانه های انفسی و مواهب الله تعالی در خلقت خود آدم ذکر شدند، حق تعالی به بیان بخشی از نشانه های آفاقی، نعمات و مواهبی که عطا فرموده و در این جهان بزرگ وجود دارند می پردازد. آفاق، نعمات و مواهبی که هم دلیلی بر توانایی و رحمت نامتناهی او هستند و هم علتی بر امکان معاد هستند. خداوند در آیه های 25 تا 28 این سوره مبارکه می فرماید: أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ كِفَاتًا (25) أَحْيَاءً وَأَمْوَاتًا (26) وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا (27) وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ (28)؛ آیا زمین را مرکز اجتماع آدم ها قرار ندادیم؟ (25) هم در زمان حیات آنان و هم مرگشان (26) و در آن کوه های استوار و بلند قرار دادیم و آبی گوارا به شما دادیم (27) وای در آن روز بر منکران (معاد) (28)
و اما تفسیر آیات[1] :
در دو آیه 25 و 26 خداوند می فرماید: آیا ما زمین را مکان اجتماع آدم ها قرار ندادیم؟ هم در حال حیات و هم مماتشان (أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ كِفَاتًا (25) أَحْيَاءً وَأَمْوَاتًا (26)).
واژه «کفات» که بر وزن کتاب و کلمه «کفت» بر وزن کشف در معنا جمع کردن و ضمیمه نمودن چیزی هایی به یکدیگر است. علاوه بر آن به پرواز سریع پرنده ها نیز «کفات» گویند زیرا که در زمان پرواز آن ها به سرعت بال های خود را جمع می کنند تا با سرعت بالاتری هوا را شکافته و به در مسیرشان به جلو حرکت کنند.
مقصود در این آیه این است که زمین جایگاهی است برای تمامی آدم ها؛ زنده ها را روی خود جمع نموده و همه نیازهایشان را در اختیار آنان قرار می دهد و اموات آن ها را نیز در خود جای می دهد چرا که اگر زمین مهیا برای دفن اموات نبود عفونت و انواع مریضی ها گریبان گیر زنده ها می شد. آری زمین این محل حیات انسان ها همچون مادری است که اولاد خود را دور خویش جمع نموده و زیر پَر و بال خود قرار داده و آن ها را نوازش کرده، غذا می دهد، می پوشاند، جای سکونت می دهد و تمامی نیازهای آنان را تامین می سازد و مردهایشان را نیز در دل خویش جای داده و آثار سوئی که به دنبال دارند را خنثی می کند.
برخی مفسران این واژه را در این آیه به معنای پرواز سریع دانسته اند و آیه را به حرکت زمین به دور خورشید و حرکت های دیگر مرتبط گفته اند که در زمان نزول قرآن کشف نشده است. اما با توجه به آیه 26 مرسلات تفسیر نخست مناسب تر دیده می شود. به ویژه آنکه در روایتی ذکر شده که امام علی علیه السلام زمانی که از میدان جنگ صفین بر می گشت به حوالی کوفه رسید، وقتی که چشمان مبارکشان به قبرستانی که بیرون دروازه قرار داشت افتاد فرمود: این کفات مردگان است به این معنا که منزلگاه آنان است (هذه کفات الاموات ای مساکنهم)؛ سپس نگاهی به خانه های شهر کوفه نمود و فرمود: این کفات (منزلگاه) زندگان است (هذه کفات الاحیاء)، در ادامه نیز آیات 25 و 26 سوره مرسلات را تلاوت نمود. این بدان معنا نیز خواهد بود که میان منزلگاه زندگان و مردگان فاصله زیادی وجود ندارد.
حق تعالی در ادامه میفرماید: در آن کوه های استوار و بلند قرار دادیم (وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا (27)).
در این آیه شریفه خداوند در واقع به یکی از نعمات بزرگی که خداوند بر روی کره زمین قرار داده است اشاره کرده است. کوه هایی که از یک سمت مانند زره زمین را در بر گرفته اند و در مقابل فشار داخلی و فشارهایی که به سبب جزر و مد دریاها ایجاد می شوند، حفظ می کند و از جهتی دیگر مانع اصطکاک قشر هوا با زمین هستند و پنجه در هوا انداخته و با خود به گردش در می آورند. آن ها همچنین کنترل کننده طوفان ها و بادهای بزرگ هستند. در بخش دیگر این آیه خداوند به برکت دیگری که کوه ها دارند اشاره نموده و بیان می دارد که آب گوارا به شما نوشاندیم. این آب گوارا و مایه حیات برای انسان ها، حیوانات، باغات و زمین های زراعی است و همه آب های گوارا از باران هستند. اما کوه ها نقش مهمی را در این باره ایفا می کنند. بسیاری از چشمه ها و قنات ها از کوه می جوشند و سرچشمه بسیاری از رودها و رودخانه ها برف های متراکمی است که بر قله کوه ها قرار می گیرد و مهم ترین ذخیره آبی آدمیان را شکل می دهد.
و اما در پایان خداوند دوباره بیان می دارد: وای بر انکار کنندگان. همان افرادی که این همه نشانه قدرت حق تعالی را با چشم مشاهده می کنند و این همه نعمتی که در آن غرق هستند را می بینند اما باز هم معاد و دادگاه عدل پروردگار را منکر می شوند …
منبع:
[1] تفسیر اقتباس شده از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی است.
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «مرسلات» با صدای استاد «حسن ابراهیم هاشم»