هفتاد و هشتمین سوره قرآن مطابق با ترتیب کنونی سوره ها، سوره نبأ است. این سوره در شهر مکه بر رسول خدا (ص) نازل شده است و نخستین سوره از جزء سی به شمار می رود. خدای متعال در سوره نبأ از قیامت سخن به میان آورده و به رخدادهای آن روز اشاره می کند. همچنین توصیفی از جایگاه و احوالات گنهکاران و نیکوکاران را ذکر می کند. در فضیلت این سوره همان بس که گفته شده هر که آن را خوانده یا حفظ نماید حسابش در روز قیامت به سرعت انجام خواهد شد. با ما باشید در این مطلب به تفسیر سوره نبأ – آیات یک تا پنج بر اساس تفسیر نمونه می پردازیم
تفسیر سوره نبأ – آیات اول تا پنجم
در اولین آیه از سوره نبأ خدای متعال به شکل یک استفهام همراه با تعجب می فرماید: آنان از چه چیز از همدیگر می پرسند (عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ). در ادامه و بدون آنکه منتظر جوابی از سوی آنان باشد، خود پاسخ داده و می فرماید: از آن خبر بزرگ و عظیم (عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ). همان خبری که همواره در آن (وقوع یا عدم وقوع آن) اختلاف دارند (الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ).
در این که مقصود از خبر بزرگ چیست مفسران قرآن پاسخ های متعددی را بیان کرده اند که عبارتند از:
- اشاره به روز قیامت
- اشاره به نزول قرآن کریم
- اشاره به تمامی اصول دین از توحید تا معاد
- اشاره به امر ولایت و امامت
البته با دقت در تمامی آیه ها به ویژه تعابیری که در آیاتی که پس از این سه آیه آمده اند و اشاره به «یوم الفصل» بعد از بیان نشانه های قدرت خق تعالی در زمین و آسمان و توجه به این واقعیت که سخت ترین مخالفت اهل شرک در موضوع معاد بوده است؛ در کل تفسیر نخست یعنی اشاره به روز قیامت را مؤید است.
واژه «نبأ» در مفردات به معنای خبری است که مهم است، فایده دارد و آدمی نسبت به آن علم یا ظن غالب پیدا می کند. این سه امر شروط «نبأ» هستند.
از این رو به کارگیری کلمه «عظیم» تاکید بیشتری را به نمایش می گذارد. همچنین نشان دهنده این امر است که این خبر واقعیتی شناخته شده، عظیم و مهم است اگر چه برخی از افراد در آن دچار تردید هستند. چنانچه ذکر شد رستاخیز مناسب تر دیده می شود.
عبارت «يَتَسَاءَلُونَ» احتمال می رود تنها به کافران اشاره داشته باشد. آنان همیشه درباره معاد از هم سوال می کنند، نه پرسشی که برای درک حقیقت و تحقیق باشد. البته این احتمال نیز هست که مقصود از آن پرسش از اهل ایمان باشد و یا سوال نمودن از نبی رحمت حضرت محمد (ص).
در این بخش سوالی مطرح می گردد به این مضمون که اگر مقصود روز قیامت است، این امر در ظاهر مورد انکار تمامی کافران بوده است پس چرا حق تعالی می فرماید که در آن دارای اختلاف بودند؟!
پاسخ این است که انکار معاد به شکل مطلق حتی در بین اهل شرک قطعی نیست؛ بسیاری از آنان بقای روح را پس از بدن و به تعبیر دیگر معاد روحانی را به طور اجمالی پذیرفته بودند.
اما درباره معاد جسمانی برخی شک دارند که لحن آیه های قرآن آن را منعکس می کند (در سوره نمل آیه 66 آمده است). و برخی نیز شدیدا منکر معاد جسمانی بوده اند به گونه ای که رسول الله (ص) را نعوذ بالله دیوانه می خواندند (در سوره سبأ آیات 7 و 8 می توان این موضوع را مشاهده کرد).
در ادامه (آیه چهارم و آیه پنجم سوره نبأ) خداوند می فرماید: چنین نیست که آنان می اندیشند و به زودی می فهمند (كَلَّا سَيَعْلَمُونَ). باز هم چنین نیست که آنان می اندیشند و به زودی می فهمند (ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ).
آن روز آگاه می شوند که فریاد واحسرتای آن ها بلند است و از تفریط و کوتاهی خویش سخت نادم می گردند (برگرفته از آیه 56 سوره زمر).
آن روز که موج های عذاب اطرافشان را در بر می گیرند و طلب بازگشت به دنیا را می کنند (بر گرفته از آیه 44 شوری).
در زمان مرگ که حجاب ها از مقابل چشم آدمی کنار گذاشته می شوند و حقایق هویدا می گردند و باور به برزخ و معاد پیدا می کنند نیز فریاد می زنند که ما را بازگردانید تا عمل صالحی را انجام دهیم (برگرفته از آیات 99 و 100 مومنون).
واژه «سیعلمون» معمولا برای آینده نزدیک مورد استفاده قرار می گیرد. به کارگیری این تعبیر اشاره دارد به اینکه قیامت و رستاخیر امری نزدیک است و تمامی عمر دنیا در مقابل آن تنها ساعتی است.
دو آیه چهارم و پنجم که به شکل تکرار آمده اند برای تاکید بر این واقعیت است. البته این هم گفته شده که دو مطلب جداگانه را می رساند؛ آیه چهار به عذاب در این دنیا و آیه دوم به عذاب آخرت اشاره دارد. در میان این دو تفسیر نخست مناسب تر می آید.
این گمان نیز بیان شده که مقصود این است که با پیشرفت علم شواهد و علل که اثبات کننده وجود رستاخیز هستند آنقدر زیاد می شوند که حتی منکران این واقعیت چاره ای جز اعتراف به آن ندارند. اما اشکالی که در این احتمال وجود دارد این است که این آگاهی برای آیندگان از نوع بشر است نه برای آن عده ای که در زمان رسول الله (ص) زیست می کردند و در مسئله قیامت با هم اختلاف داشتند در حالی که در آیه درباره آنان سخن به میان آمده است[1].
منبع:
[1] نکات تکمیلی را در تفسیر نمونه بخوانید.
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «نبأ» با قرائت استاد «حامد شاکرنژاد»