مصرف الکل و مشتقات آن موضوع بحث و مناقشه در فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف بوده است. در شرایط اسلامی، نهی از مسکرات از جمله شراب مشهور است؛ اما مواردی وجود دارد که علما درباره جواز برخی از مواد مانند نبیذ و اینکه آیا می‌توان آن را جایگزین شراب دانست، بحث کرده‌اند. هدف این مقاله بررسی نظرات قابل فهم پیرامون حکم استفاده از نبیذ در زمینه مصرف شراب است.
ماجرای نبیذ
در زمان هجرت به مدینه، پيامبر (ص) به دلیل اینکه آب مدینه طبیعت سردی داشت و با مزاج مهاجرين سازگار نبود، دستور این را داد که در ظرف‌های آب برای رفع این مشکل كمى خرما بريزند؛ اما در حین این دستور ایشان تأکید کردن که این کار به‌گونه‌ای انجام شود كه رنگ و طعم آب عوض نشود. در آن دوره اسم اين آب را بعضی‌ها «نبيذ» گذاشتند. کم‌کم، منافقین از این مسئله سوءاستفاده كردند و درون ظروف آب، خرماى بيشترى ريختند. ریختن خرمای بیشتر درون آب باعث می‌شد که پس از مدتی به شراب مست كننده خفيفى تبدیل شود و بدين وسيله افراد با اسم «نبيذ» شراب‌خواری می‌کردند.
بررسی‌های پیرامون حکم نبیذ و سوء استفاده از آن
اکنون که با ماجرای پدید آمدن نبیذ آشنا شدید، بهتر است بدانید که حکم استفاده از نبیذ در مصرف شراب، منوط به نظرات مختلف دانشمندان است. شناخت مواضع مختلف و منطق نهفته در پس چنین نظراتی می‌تواند به افراد کمک کند تا با پایبندی به اصول بنیادین دین اسلام به این امر حساس بپردازند. در پی این موضوع بیاید باهم نظراتی که پیرامون این موضوع وجود دارد را باهم بررسی کنیم.
این نظرات عبارت‌اند از:
نظریه اول
نبیذ به نوشیدنی تخمیر شده غیر مسموم‌کننده‌ای گفته می‌شود که از میوه‌ها، عسل یا غلات تهیه می‌شود. به نظر برخی از علما، استفاده از آن بر اساس شرایط خاصی جایز است. آنها استدلال می‌کنند که از آنجایی که نبیذ مست نمی‌کند، به عنوان جانشین شراب مجاز است و فرصتی را برای افراد فراهم می‌کند تا نوشیدنی شبیه شراب را بدون تخطی از حرام بنوشند.
نظریه دوم
از سوی دیگر، دانشمندانی هستند که در تحلیل نبیذ، اختلاف نظر دارند. آنها معتقدند که اگرچه ممکن است این مایع وقتی در حد اعتدال مصرف شود خاصیت مسموم‌کننده‌ای نداشته باشد، اما احتمال استفاده نادرست و اثرات نامطلوب بر قضاوت و کنترل خود فرد، آن را به عنوان جایگزینی برای مصرف شراب، نامطلوب می‌دانند. آنها استدلال می‌کنند که جستجوی عمدی جایگزینی برای مستی، با روح ممنوعیت در تضاد است.
نظریه سوم
برخی از منتقدان استدلال می‌کنند که هدف از ممنوعیت، محافظت از افراد در برابر پیامدهای زیان‌بار مسمومیت، از جمله اختلال در قضاوت و افزایش احتمال ارتکاب اعمال گناه است. اگرچه نبیذ غیر مست کننده است، اما با عمل مصرف شراب ارتباط برقرار می‌کند و در نتیجه هدف، اجتناب از آسیب احتمالی را تضعیف می‌کند.
نظریه چهارم
برای درک کامل حکم استفاده از نبیذ، باید بین جواز استفاده شخصی و مصرف عمومی تمایز قائل شد. در حالی که برخی از محققان ممکن است دیدگاهی ملایمی در مورد استفاده شخصی اتخاذ کنند، آنها به اتفاق آرا معتقدند که مصرف عمومی چنین موادی ممکن است باعث سردرگمی غیرضروری و اشتباهات احتمالی شود.
نظریه پنجم
جنبه دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، نیت پشت مصرف نبیذ است. علما بر اهمیت حفظ نیت خالصانه نسبت به خداوند در همه اعمال تأکید دارند. اگر مقصود از مصرف این جانشین‌ها صرفاً رفع اشتیاق به شراب باشد، با اصول اساسی ارشاد اسلامی منافات دارد.
نظریه ششم
علاوه بر این موضوعات، توجه به بافت فرهنگی و هنجارهای اجتماعی رایج در محیط اطراف ضروری است. حتی اگر برخی محققان استفاده از نبیذ را در محیط‌های خاص مجاز می‌دانند، افراد باید در مورد تأثیر منفی احتمالی این اقدامات بر دیگران، به‌ویژه کسانی که ممکن است مستعد سوء استفاده یا اعتیاد باشند، محتاط باشند.
نظریه هفتم
هنگام بررسی احکام مربوط به نبیذ، رویکرد متعادل تشویق می‌شود. یادآوری این نکته مهم است که هدف نهایی آموزه‌های اسلامی ترویج عدالت و محافظت از افراد از آسیب است؛ بنابراین، اتخاذ احتیاط و پرهیز شدید ممکن است محتاطانه‌ترین اقدام باشد.
کلام آخر
در خاتمه، حكم استفاده از نبيذ به عنوان جايگزين مصرف شراب، همچنان موضوع بحث علماي اسلامي است. در حالی که برخی در مورد مجاز بودن آنها تحت شرایط خاصی استدلال می‌کنند، برخی دیگر نسبت به آسیب‌های احتمالی که ممکن است ایجاد شود احتیاط می‌کنند. در نهایت، رویکرد متعادل و محتاطانه با در نظر گرفتن هنجارها و مقاصد اجتماعی، در انتخاب آگاهانه در چارچوب اسلامی بسیار مهم است.
- تلاوت ترتیل آیه 219 سوره بقره – سعدالغامدی
۞ يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا ۗ وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ
در باره شراب و قمار از تو سؤال می‌کنند، بگو: «در آنها گناه و زیان بزرگی است؛ و منافعی (از نظر مادی) برای مردم در بردارد؛ (ولی) گناه آنها از نفعشان بیشتر است. و از تو می‌پرسند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: از مازاد نیازمندی خود.» اینچنین خداوند آیات را برای شما روشن می‌سازد، شاید اندیشه کنید!