در سه مطلب قبلی به تفسیر سوره تکویر آیات اول تا چهاردهم آن پرداختیم. حال و در ادامه قصد داریم تفسیری از آیات پانزدهم و شانزدهم را مطابق با آنچه که در تفسیر نمونه است،بیان کنیم. در این آیه ها خداوند متعال می فرماید: قسم به ستاره هایی که باز می گردند، حرکت می کنند و از دیده ها پنهان می شوند.
آیات 15 تا 16 سوره
فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ ﴿١٥﴾ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ ﴿١٦﴾
تفسیر آیات
در ادامه آیه های قبلی که در آن ها از معاد و رخدادهایی که در روز قیامت و پیش از وقوع آن سخن گفته شد، حق تعالی به حقانیت کتاب آسمانی قرآن کریم و راست بودن کلام رسول خود، حضرت محمد (ص) می پردازد. در واقع با بیان قسمت های آگاهی بخش آنچه را که درباره معاد گفته شد را مؤکد می سازد. خدا ابتدا می فرماید: سوگند به ستاره هایی که باز می گردند، حرکت می کنند و از نظرها ها پنهان می شوند (آیه های 15 و 16).
واژه «خنس» جمع «خانس» از ماده خنس بر وزن شمس است و در اصل به معنای انقباض، بازگشت و نهان گشتن است. در واقع شیطان را به این دلیل که خود را پنهان می سازد و هنگام بردن نام خدای متعال منقبض می شود، خناس گویند. به عنوان نمونه می توان به این حدیث که از ائمه اطهار علیهم السلام اشاره کرد. آن جا که بیان شده: «الشیطان یوسوس الی العبد فاذا ذکر الله خنس»؛ شیطان همواره بنده های خدا را وسوسه می نماید و زمانی که خدا را یاد می کنند بر می گردد.
کلمه «جوار» جمع «جاریه» است و به معنای رونده و سریع می باشد.
علاوه بر آن دو کلمه، واژه «کنس» نیز ذکر شده است. این واژه جمع «کانس» از ماده کنس بر وزن شمس است و در معنای پنهان شدن است و کناس بر وزن پلاس به لانه پرندگان و مخفیگاه آهوان و حیوانات وحشی اطلاق می شود.
درباره این امر که مقصود از این قسم های پی در پی چیست، کثیری از مفسران بر این باورند که به پنج ستاره منظومه شمسی اشاره دارد که با دیدۀ غیر مسلح قابل رویت هستند. توضیحی که در این باره باید گفت این است: اگر که در چند شب متوالی آدمی به آسمان چشم بدوزد متوجه می شود که ستاره ها به شکل گروهی و تدریجی طلوع نموده و با هم غروب می کنند بدون آنکه تغییری در فاصله هایشان به وجود بیاید. انگار که این ستارگان مرواریدهایی می باشند که بر روی پارچه ای سیاه در مسافت های مشخص از هم دوخته شده اند و این پارچه را از یک سو بالا می آورند و از طرفی دیگر پایین می کشند. البته تنها پنج ستاره هستند که از این قانون مستثنی می باشند به این معنا که در لا به لای ستارگان دیگر سیر می کنند. انگار که پنج مروارید از میان تمامی آن مرواریدها دوخته نشده اند و بر روی پارچه ای آزاد قرار دارند و می غلطند. این ستارگان همان 5 ستاره ای هستند که عضو منظومه شمسی هستند و حرکت های آنان به سبب نزدیکی آن ها به ما می باشد. دیگر ستارگان نیز دارای حرکاتی مشابه هستند ولی به دلیل اینکه از ما دور هستند نمی توانیم حرکت های آنان را حس کنیم.
این از یک جهت و از جهتی دیگر، باید به این نکته توجه کرد که علمای علم هیئت این ستاره ها را «نجوم متحیره» گفته اند چرا که حرکتشان بر مسیر و خط مستقیمی نیست. در واقع چنین به نظر می رسد که آن ها مدتی را سیر می کنند سپس کمی بر می گردند و دوباره به سیر خود ادامه می دهند که در ارتباط با دلایل آن در علم «هیئت» بحث بسیار شده است.
آیه های مورد بحث ممکن است به این امر که ستاره ها دارای حرکت هستند و در سیر خویش دارای بازگشت هستند و در نهایت به وقت طلوع صبح و خورشید پنهان می شود، همچون آهوانی که در شب هنگام در بیابان به دنبال طعمه هستند و صبح از ترس صید توسط حیوانات وحشی پنهان می شوند اشاره دارد.
البته این احتمال نیز وجود دارد که مقصود از «کنس» نهان شدن آن ها در شعاع خورشید است. به این معنا که در هنگام گردش به دور خورشید گاه به نقطه ای می رسند که در کنار خورشید قرار می گیرند و به طور مطلق پیدا نمی باشند که اندیشمندان حوزه نجوم از آن به «احتراق» تعبیر می کنند و این در حقیقت نکته ای است لطیف که با توجه به اوضاع ستارگان می توان به آن دست یافت.
در این میان برخی واژه «کنس» را به قرار گرفتن این ستاره ها در برج های آسمانی مرتبط دانسته اند که به پنهان شدن آهوان در لانه هایشان شبیه است. البته کاملا مشخص است که سیاره های منظومه شمسی به این پنج سیاره (ستاره) منحصر نیست و سه سیارۀ دیگر که اورانوس، پلوتن و نپتون نام دارند نیز در این منظومه قرار دارند که با دوربین های نجومی قابل رؤیت هستند و با زمین 9 سیاره این منظومه را تشکیل می دهند (حساب قمرها کاملا جدا است).
در ضمن به کارگیری تعبیر «جواری» که جمع جاریه است و یکی از معانی آن کشتی های در حال حرکت است، تعبیری کاملا لطیف است که حرکت این ستاره ها را در اقیانوس آسمان به حرکت کِشتی ها بر روی دریا نشان می دهد.
در هر صورت انگار که قرآن کریم می خواهد با این قسم های پُر معنی اندیشه ها را به حرکت در آورده و متوجه موقعیت خاص این سیاره ها در بین دیگر ستاره های آسمان که بسیار هستند، کند تا به آن اندیشیده و به عظما خالق آن بیشتر پی ببرد.
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «تکویر» با صدای استاد «حامد شاکرنژاد»