سوره تکویر از سوره های مکی قرآن کریم می باشد که دارای بیست و نه آیه است. نام این سوره از آیه اول آن و واژه «كُوِّرَ‌تْ » گرفته شده که به معنی در هم پیچیده شدن و تاریک شدن است. سوره تکویر هفتمین سوره ای است که بر پیامبر اعظم (ص) آن هم در ابتدای بعثت نازل گردیده است. خدای متعال در این سوره به نشانه های روز جزاء، دگرگونی هایی که در آن روز رخ می دهند و بزرگی قرآن کریم و تأثیر آن اشاره کرده است. در این مطلب و بر اساس تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی به تفسیر آیاتی از این سوره خواهیم پرداخت.
آیات اول تا چهارم سوره تکویر
إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَ‌تْ ﴿١﴾ وَإِذَا النُّجُومُ انكَدَرَ‌تْ ﴿٢﴾ وَإِذَا الْجِبَالُ سُيِّرَ‌تْ ﴿٣﴾ وَإِذَا الْعِشَارُ عُطِّلَتْ ﴿٤﴾
تفسیر آیات
در ابتدای سوره تکویر خدای متعال به رخدادهای پایان دنیا و ابتدای قیامت که هولناک، هیجان انگیز و تکان دهنده هستند، اشاره هایی کوتاه می کند. خداوند از هشت آیت و نشانه سخن می گوید. او ابتدا می فرماید: در آن وقت که طومار خورشید پیچیده می شود (اذ الشمس کورت).
واژه «كُوِّرَ‌تْ» از ماده تکویر است و در اصل به معنای پیچاندن و جمع و جور کردن چیزی است. البته در معنای افکندن و همچنین تاریک شدن چیزی نیز آمده است. البته به نظر می رسد که دو معنای اخیر نیز به ریشه ابتدایی برمی گردد. در هر صورت این آیه به پیچیده شدن نور خورشید و تاریک گشتن و جمع شدن آن از لحاظ حجم اشاره دارد.
خورشید کره ای است بسیار داغ طوری که همه مواد سازنده آن به شکل گازی فشرده در آمده است که در اطراف آن شعله های داغ و سوزنده زبانه می کشند که ارتفاعشان به صدها هزار کیلومتر نیز می رسد به گونه ای که اگر زمین در میان یکی از شعله ها قرار گیرد به مشتی گاز و خاکستر بدل می گردد.
این حرارت در آستانه روز جزاء و پایان یافتن دنیا کم می شود و شعله های فروزان جمع شده و روشنایی به تاریکی تبدیل می شد و حجمش کم می گردد. البته که این حقیقت امروزه در علمی که افراد به آن دست یافته اند قابل انعکاس است و ثابت خورشید در طی دوران در حال رفتن به سوی خاموشی و تاریکی (به شکل تدریجی) است.
در ادامه خداوند می فرماید: و در آن زمان که ستاره ها بی فروغ شده و افول نمایند (و اذا النجوم انکدرت).
کلمه «انکدرت» از «انکدر» در معنای سقوط و پراکنده گشتن است و از ریشه کدورت که به معنی تاریکی و تیرگی می باشد. در آیه دوم این سوره جمع میان این دو معنا ممکن است به این دلیل که در آستانه قیامت ستاره ها علاوه بر اینکه روشنایی خویش را از دست می دهند پراکنده گشته و سقوط می کنند! در واقع نظام کنونی جهان کامل در هم می شکند. در آیه دوم سوره انفطار نیز به این موضوع اشاره شده است آنجا که خداوند تعالی می فرماید: زمانی که ستاره ها فرو ریخته و پراکنده گردند.
پس از این آیت به آیتی دیگر از رستاخیز اشاره شده است. در آیۀ سوم آمده است: و در آن وقت که کوه ها به حرکت در آیند (و اذا الجبال سیرت). در آستانه روز جزا و حسابرسی کوه ها که ستون های این زمین هستند به حرکت در می آیند و پس از طی مراحلی دیگر به غباری پراکنده بدل می گردند (با مراجعه به تفسیر آیه 20 سوره نباء می توان اطلاعات بیشتری را کسب کرد). در ادامه می فرماید: و در آن زمان که با ارزش ترین اموال فراموش می شوند (و اذا العشار عطلت).
کلمه «عشار» جمع است و مفرد آن «عشراء» است که در اصل به ماده شتری اطلاق می گردد که ده ماه از بارداری او گذشته باشد و در آستانه زایمان است. به این معنا که زمان کوتاهی تا به دنیا آمدن شتر و ایجاد شیر بسیار در پستان شتر ماده وجود دارد. در زمان رسول خدا (ص) شتری با این توصیفات جزو با ارزش ترین اموال عرب بوده است.
واژه «عطلت» از تعطیل است که به معنای رها نمودن و بدون سرپرست گذاشتن است. در واقع مقصود این است که دهشناک بودن آن روز به اندازه ای است که هر آدمی با ارزش ترین چیزهای خود را به دست فراموشی می سپارد.
مرحوم طبرسی در مجمع البیان بیان می کند که برخی واژه عشار را در معنای ابرها گرفته اند و عطلت برای تعطیل شدن باران این ابرها استفاده می شود. به این معنا که در آن روز ابرها در آسمان آشکار می گردند اما بارشی ندارند (این امکان وجود دارد که این ابرها نشأت گرفته از ابرهای اتمی، گازهای مختلف و یا توده های گرد و غبار به وجود آمده از متلاشی شدن کوه ها باشند). مرحوم طبرسی اما در ادامه ذکر می کند که بعضی نیز گفته اند که تفسیر عشار به ابرها در لغت عرب ناشناخته است.
البته با دقت در مطلبی که در مجمع البحرین آمده، عشار در اصل به معنای شتران باردار است و بعد از آن به هر بارداری اطلاق شد. پس اطلاق آن به ابرها بدان سبب است که آن ها اغلب باردار هستند؛ اگر چه ابرهایی که در آستانۀ قیامت ظاهر می شوند باردار نیستند.
برخی نیز کلمه عشار را به خانه ها یا زمین های زراعتی تفسیر کرده اند که در آستانۀ قیامت تعطیل شده و از افراد و زراعت تهی می گردند. البته که تفسیر نخست نسبت به دیگر تفاسیر معروف تر است.
- تلاوت تحقیق مجودّ سوره تکویر توسط استاد عبدالباسط محمد عبدالصمد