تکامل عقل انسان در زمان ظهور! آیا این امر حقیقت دارد که با ظهور حضرت مهدی ارواحنا له الفداء و برقراری حکومت عدل بر پایه احکام ناب الهی و از میان رفتن فقر عقل آدمی کامل میگردد و درک او فزونی مییاید؟ یا شایعه و شبههای بیش نیست؟
با ما همراه باشید؛ در این مطلب مطابق با روایت بیان شده و بر اساس نظر علما و اندیشمندان اسلامی به این موضوع خواهیم پرداخت.
تکامل عقل انسان در عصر ظهور، آری یا نه؟
از امام محمد باقر (ع) روایت شده که فرمودند: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رُئوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ أَكْمَلَ بِهَا أَحْلَامُهُم»[1]؛ هنگامیکه قائم ما قیام نماید، دست خود را بر سر مردم قرار داده و نیروی عقلانی آنان را متمرکز کرده و خِردها و دریافتهای خلق را به کمال خواهد رساند.

این سخن از امام معصوم نمایانگر این رخداد است که عقل انسان در آن دوره به کمال میرسد و تشتت آرا و نظرات باعث ناامنی و جنگ نمیشود و به جهت کامل شدن عقل همه بر مدار حق جمع میگردند و از انحراف دوری میکنند. در واقع زمانی که عقل کامل گردد نابسامانیها از بین رفته و همه چیز سامان مییابد.
ظهور آخرین حجت خدا بر زمین امری قطعی و حتمی است و روزی فرا خواهد رسید که ندای انا المهدی به تمامی جهان رسیده و سلطه ناپاکان بر انسانها و این کُره خاکی پایان مییابد و نیکان با فرماندهی امام زمان (عج) رهبری امور را به دست میگیرند و عدالت در تمامی جهان برقرار میشود. اما یقینا دادگستری به وسعت عالم با میلیاردها نفر از نژادهای مختلف با دین و مذهب متفاوت و فرهنگهای گوناگون امر آسانی نخواهدبود، از این رو حضرت هنگامی ظهور خواهد کرد که آمادگی برای پذیرش یک حکومت جهانی در تک تک افراد وجود داشته باشد[2] . در واقع نبود آمادگی و غرق بودن جامعه جهانی در کوتهفکری و نژاد پرستی و خود بینی، ظهور قریب الوقوع حضرت را باعث نمیشود. پس برای آنکه مردم آماده شده و در جهت روی آوردن به خوبیها اتحاد داشته باشند لازم است شرایطی مهیا باشد که یکی از اساسیترین آنها تکامل عقل انسان است.
این تکامل که شامل توده مردم میشود هم میتواند نتیجه عنایت خدا و حضرت مهدی (عج) باشد و هم به سبب آمادگی بشر و بالندگی عقل آنان و شکوفایی استعدادهایشان. در واقع عصر ظهور، دوره کمال عقلانی انسان در این جهان به برکت وجود آخرین حجت الهی است.
حال که تکامل عقل انسان در عصر ظهور وجود دارد، شبههای که پیش میآید این است که نرسیدن به کمال عقلی در دوره غیبت آیا ناقض عدل الهی نیست؟
جواب این سوال خیر است. سیر نفس انسان از زمان حضرت آدم تا به الان و تا آخر دنیا، سیر صعودی است پس تکامل عقل نتیجه طبیعی این سیر است که محقق شدن آن برای دیگر انسانها به جهت نبود زمینه تحقق، ممکن نبوده است، پس تضادی با عدل الهی ندارد.

علاوه بر این اگر که این تفسیر نیز پذیرفته نشود با رجوع به قاعده «تکلیف به وسع انسانها» میشود عدم تضاد با عدل الهی را رد کرد. این قاعده این امر را بیان میکند که انتظار حق تعالی از آدمی به میزان وسع و توانایی او خواهد بود. پس انتظار از افرادی که از کمال عقلی برخوردار هستند بیش از افرادی است که فاقد این موهبت میباشند.
منابع:
[1] مرآة العقول، ج1، ص80
[2] حکومت جهانی مهدی- مکارم شیرازی، ص 79 تا 82، چاپ 11