در این مطلب احادیثی از نهج الفصاحه را برای بهره‌مندی از کلام رسول خدا (ص) آورده‌ایم. نهج الفصاحه کتابی است که در آن کلماتی قصار از رسول رحمت و مهربانی در کنار برخی از خطبه‌های ایشان در حوزه اخلاق و فضایل آن به همت ابوالقاسم پاینده گردآوری، ترجمه و منتشر شده‌اند. این کتاب متشکل از 3227 حدیث است. همچنین دو ضمیمه همراه دارد که ضمیمه اول خطبه‌های پیامبر در این حوزه و ضمیمه دوم تمثیلات ایشان را شامل می‌شود.
احادیثی از نهج الفصاحه
- آفَةُ الشَّجاعَةِ البَغىُ وَ آفَةُ الحَسَبِ الاِفتِخارُ وَ آفَةُ السَّماحَةِ المَنُّ وَ آفَةُ الجَمالِ الخَيلاءُ وَ آفَةُ الحَديثِ الكَذِبُ وَ آفَةُ العِلمِ النِّسيانُ وَ آفَةُ الحِلمِ السَّفَهُ وَ آفَةُ الجُودِ السَّرفُ وَ آفَةُ الدِّينِ الهَوَى
آفت شجاعت سرکشی است و آفت شرافت، تفاخر است. آفت سماحت و بخشش، منت است و آفت جمال خودپسندی است. آفت کلام دروغ است و آفت علم و دانش فراموشی. آفت صبر سفاهت است و آفت بخشش اسراف و آفت دین هوس است.
- آفَةُ الدِّينِ ثَلاثَةٌ: فَقيهٌ فاجِرٌ و إمامٌ جائرٌ و مُجتَهِدٌ جاهِلٌ
آفات دین سه کس هستند: فقیه و دانای بدکار، پیشوای ستمکار و شخص مجتهد نادان.
- آيَةُ المُنافِقِ ثَلاثٌ، إذا حَدَّثَ كَذِبَ وَ إذا وَعَدَ أخلَفَ وَ إذا ائتَمَنَ خانَ
نشانه‌های منافق سه چیز است: اگر که سخن گفت، دروغ گوید، اگر که وعدهای داد، خلاف آن نمود و اگر که مورد اعتماد قرار گرفت و امانتی به او سپرده شد، خیانت کرد.
- اِبتَغُوا الرَّفعَةَ عِندَ اللَّهِ تَحلَمُ عَمَّن جَهِل عَليكَ وَ تُعطِيَ مَن حَرَمَك
اگر که می‌خواهید در نزد خداوند متعال جایگاهی بلند پیدا کنید، خشونت را به حلم و محرومیت را به عطا تلافی نمایید.
- أتانِي جَبرِيلُ فَقالَ يا مُحَمَّدُ عِش ما شِئتَ فَإنّكَ مَيِّتٌ وَ أحبِب ما شِئتَ فَإنّكَ مُفارَقَهٌ وَ اعمَل ما شِئتَ فَإنّكَ مَجزِيٌّ بِه. وَ اعلَم أنَّ شَرَفَ المُؤمِنِ قِيامُهُ بِاللَّيلِ وَ عِزَّهُ استِغناؤُهُ عَنِ النّاسِ
جبرئیل امین به نزد من آمد و گفت: ای محمد هر چه می‌خواهی زنده بمان که عاقبت خواهی مُرد، هر چه را می‌خواهی دوست بدار چرا که از آن جدا می‌گردی و هر چه می‌خواهی انجام ده که پاداش آن را خواهی دید. آگاه باش همانا شرف مومن بپا خاستن او در هنگام شب است و عزت او بی نیازی‌اش از مردم.
- إخوانكم خولكم جعلهم اللَّه فنية تحت أيديكم فمن كان أخوه تحت يده فليطعمه من طعامه و ليلبسه من لباسه و لا يكلّفه ما يغبه فإن كلّفه ما يغلبه فليعنه
بندگانتان برادران شما هستند که حق تعالی آنان را زیر دست شما قرار داده است؛ هر که برادرش زیر دست او باشد می‌بایست از غذای خویش به او بدهد و از لباس خود او را بپوشاند و عملی که بیش از طاقت او است را به از او نخواهد و اگر که کار سختی به او محول کرد در آن یاریاش نماید.
- إذا أراد اللَّه بقوم خيرا كثّر فقهاءهم و أقلّ جهالهم فإذا تكلّم الفقيه وجد أعوانا و إذا تكلّم الجاهل قهر و إذا أراد اللَّه بقوم شرّا كثّر جهّالهم و أقلّ فقهاءهم فإذا تكلّم الجاهل وجد أعوانا و إذا تكلّم الفقيه قهر
اکر که خداوند برای قومی نیکی بخواهد دانایان آنان را زیاد و نادان‌هایشان را کم می‌گرداند، پس اگر که شخص آگاه زبان به سخن گشاید او را یاری کنند و زمانی که نادان سخن گوید، شکست خورده و مغلوب شود.
و اگر که خداوند برای قومی بد بخواهد نادان‌هایشان را بسیار و داناهای آنان را کم نماید تا زمانیکه نادان سخن گوید او را یاری نموده و آن‌گاه که دانا لب گشاید مغلوب شود.
- اضمنوا لي ستّ خصال أضمن لكم الجنّة لا تظالموا عند قسمة مواريثكم و أنصفوا النّاس من أنفسكم و لا تجبنوا عند قتال عدوّكم و لا تغلوا غنائمكم و امنعوا ظالمكم من مظلومكم
شش ویژگی و خصلت را برای من متعهد شوید تا برایتان بهشت را تضمین کنم. زمان تقسیم ارث ظلم نکنید، با مردم منصفانه رفتار کنید، هنگام جنگ با دشمن خود نترسید، در غنائم خیانت ننمایید و ظالم را از شخص ستمدیده دفع کنید.
- اللّهمّ إنّي أعوذ بك من العجز و الكسل و الجبن و البخل و الهرم و أعوذ بك من عذاب القبر و أعوذ بك من عذاب النّار و أعوذ بك من فتنة المحيا و الممات.
برخی دیگر از احادیث
خداوندا به تو پناه می‌برم از ناتوانی، تنبلی، ترس، بخل و پیری. همچنین از عذاب قبر و رسوائی در دنیا به تو پناه می‌برم.
- إنّ اللَّه تعالى لا يعذّب من عباده إلّا المارد المتمرّد الّذي يتمرّد على اللَّه و أبى أن يقول لا إله إلّا اللَّه.
همانا خداوند از بندگان خویش به جز شخص سرکش مغروی که از اطاعت خدای متعال سرکشی کرده و از گفتن عبارت «لا اله الا الله» امتناع ورزد عذاب نخواهد کرد.
- إنّ من أعظم الخطايا من اقتطع مال امرئ مسلم بغير حقّ و إنّ من الحسنات عيادة المريض
همانا از بزرگ‌ترین گناهان این است که مال دیگری را بدون حق تصرف کرده قطع نماید و همانا از نیکی‌ها عیادت کردن از مریض است.
- إيّاكم و الكبر فإنّ إبليس حمله الكبر على أن لا يسجد لآدم و إيّاكم و الحرص فإنّ آدم حمله الحرص على أن يأكل من الشّجرة و إيّاكم و الحسد فإنّ ابني آدم إنّما قتل أحدهما صاحبه حسدا فهنّ أصل كلّ خطيئة.
از تکبر بپرهیزید که همانا شیطان به واسطه تکبر از سجده بر آدم دریغ کرد. و از حرص پرهیز کنید همانا آدم به واسطه همین حرص از میوه درخت تناول کرد . از حسد نیز دور بمانید که قابیل، هابیل را به واسطه حسد به قتل رساند. پس تکبر، حرص و حسد سرچشمه تمامی گناهان هستند.
- البرّ حسن الخلق و الإثم ما حاك في الصّدر و كرهت أن يطّلع عليه النّاس.
نیکی حُسن خُلق است و گناه آن است که بر دل ننشیند و شخص دوست ندارد که مردم از آن آگاه گردند.
- تحرّوا الصّدق و إن رأيتم أنّ فيه الهلكة فإنّ فيه النّجاة و اجتنبوا الكذب و إن رأيتم أنّ فيه النّجاة فإنّ فيه الهلكة.
راستی کنید اگر چه می‌پندارید موجب هلاک است که صدق مایه نجات است و از دروغ دوری نماید اگر چه گمان می‌کنید که آن مایه رهایی است که دروغ باعث هلاک خواهد بود.
- تزوّجوا و لا تطلّقوا فإنّ اللَّه لا يحبّ الذّوّاقين و لا- الذّوّاقات
ازدواج کنید و طلاق نگیرید همانا خداوند آنان که زیاد ازدواج میکنند (از مرد و زن) را دوست ندارد.
- العفاف زينة النّساء
عفاوف زینت زنان است.
- فضل العالم على العابد كفضلي على أدناكم إنّ اللَّه عزّ و جلّ و ملائكته و أهل السّموات و الأرضين حتّى النّملة في جحرها و حتّى الحوت ليصلّون على معلّم النّاس الخير.
فضیلت عالم بر شخص عابد همچون فضیلت من بر پست‌ترین شما است. خداوند عز و جل و ملائکه او و اهل آسمان‌ها و زمین‌ها، حتی مورچه در سوراخ و حتی ماهی، آن‌که را به مردم نیکی بیاموزد دعا خواهند کرد.
- ما أحبّ عبد عبدا للَّه إلّا أكرمه ربّه
زمانیکه بنده‌ای بنده‌ی دیگری را برای خداوند دوست داشته باشد، پروردگارش او را گرامی خواهد داشت.
- النّدم توبة و التّائب من الذّنب كمن لا ذنب له.
پشیمانی توبه است و توبه کننده از گناه همانند کسی است که گناهی بر گردن او نیست.
- النّظر إلى المرأة الحسناء و الخضرة يزيدان في البصر.
دیدن زن خوب‌رو و سبزه بینایی را زیاد می‌کند.
- و اللَّه لا تجدون بعدي أعدل عليكم منّي
و به خداوند سوگند که پس از من، کسی را نمی‌یابید که درباره شما از من عادل‌تر باشد.
- يسّروا و لا تعسّروا.
آسان گیرید و سخت نگیرید.
- يحبّ اللَّه العامل إذا عمل أن يحسن
خداوند متعال دوست دارد که وقتی شخص عامل کاری را انجام دهد، کامل کند (به نحو احسن انجام دهد).
- أليمين الكاذبة منفقة للسّلعة ممحقة للكسب.
سوگند دروغ کالا را تلف نموده و کسب را از بین می‌برد.