سوره مطففین هشتاد و سومین سوره قرآن کریم است. این سوره دارای 36 آیه است و بر اساس ترتیب نزول، هشتاد و ششمین سوره نازل شده بر پیامبر (ص) و به عبارتی آخرین سوره نازل شده بر حضرت محمد (ص) در سرزمین مکه و پیش از هجرت به مدینه است. البته برخی آن را به جز آیات انتهایی سوره (هشت آیه آخر) مدنی می‌دانند[1]. پیش از این سوره عنکبوت و بعد از آن سوره مبارکه بقره بر رسول خدا (ص) نازل شده است.
واژه «مطففین» در معنای کم فروشان است و از آیه اول این سوره گرفته شده است. در این آیه خداوند به مذمت کم فروشان پرداخته است و ریشه عمل آنان را عدم باور به قیامت و معاد بیان کرده است.
محتوای سوره مطففین
محتوای این سوره را می‌توان در عبارت «موثر بودن عدم باور و اعتقاد به معاد و روز جزا در نادیده گرفتن حق و حقوق دیگران» خلاصه کرد. در آیه‌های اول سوره خدای متعال به حکم فقهی کم فروشی و نادیده گرفتن حقوق مردم و ندادن آن اشاره کرده و آن را حرام و از گناهان کبیره دانسته است. سپس به توصیف معاد، اوضاع روز جزا و عالم آخرت می‌پردازد و از دو گروه مقربان و مجرمان سخن به میان می‌آورد و با اشاره به لبخندهای تمسخرآمیز اهل کفر به اهل ایمان در دنیا بیان می‌دارد که در روز جزا این مومنان هستند که به کافران می‌خندند.
شأن نزول سوره و آیه سی‌ام
در شأن نزول سوره از ابن عباس روایت شده که می‌گوید: زمانی‌که رسول خدا (ص) به مدینه وارد شد عده کثیری از مردم آلوده کم فروشی بودند. پس خداوند آیات ابتدایی این سوره را نازل کرد و آنان نیز پذیرفته و کم فروشی را ترک نمودند.
البته در حدیث دیگری چنین بیان شده است که اکثر اهل مدینه به تجارت مشغول بودند و کم فروشی می‌کردند و بسیاری از معاملاتشان، معاملات حرامی بودند. پس این آیات بر پیامبر (ص) نازل شد؛ ایشان آن‌ها را برای اهل مدینه قرائت کرد و فرمود: پنج چیز در برابر پنج چیز است، پس افرادی که حضور داشتند گفتند: کدامین پنج چیز در برابر کدام پنج چیز قرار دارند؟!
حضرت فرمود: هیچ قومی عهد نشکست جز اینکه خداوند دشمنان آن‌ها را بر آنان مسلط گردانید؛ و هیج گروهی به غیر حکم الهی حکم ننمودند جز اینکه فقر در میانشان زیاد شد؛ و در بین هیچ امتی فحشا آشکار نگردید جز آن‌که مرگ و میر در میانشان زیاد شد؛ و هیچ گروهی کم فروشی ننمودند جز اینکه زراعتشان از بین رفت و قحطی آنان را در بر گرفت و هیج قومی زکات را منع نکرد مگر آن‌که باران بر آن‌ها قطع گردید.
مرحوم طبرسی در مجمع البیان و در ارتباط با شأن نزول سوره بیان کرد: مردی به نام ابو جهینه در مدینه بود. او دو پیمان داشت که یکی کوچک و دیگری بزرگ بود. ابو جهینه در هنگام خرید از پیمانه بزرگ استفاده می‌کرد و در زمان فروش با پیمانه کوچک کار می‌کرد. پس این سوره و آیات ابتدایی آن نازل شدند تا هشداری برای این فرد و افرادی همچون او (در تمامی اعصار) باشد.
و اما در شأن نزول آیه سی:
در آیه سی خداوند می‌فرماید: و زمانی‌که بر آن‌ها می‌گذشتند آن‌ها را با اشاره چشم و ابرو به سخره می‌گرفتند (استهزا می‌کردند).
در تفسیر مجمع البیان آمده است که برخی گفتند: شأن نزول این آیه افراد مخالف با امام علی (ع) بودند. نقل شده است که در روزی از روزها امام علی (ع) با گروهی از مسلمانان نزد رسول خدا (ص) می‌آمدند. در این میان افراد منافق ایشان را به استهزاء گرفته و مسخره می‌کردند. سپس به نزد همفکران خود رفته و گفتند: امروز اصلع (مقصود امام علی (ع) که جلوی سر او مو نداشت) رو دیدیم و به او خندیدیم. به دنبال این موضوع بود که آیه سی‌ام نازل گردید
آثار و فضائل سوره مطففین
- در فضیلت سوره مطففین از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمودند: هر که سوره مطففین را تلاوت کند خداوند متعال به او نوشیدنی از باده سر به مُهر خواهد نوشاند[2].
- امام صادق علیه السلام نیز در ارتباط با این سوره فرمودند: هر که در نمازهای واجب خویش سوره مطففین را تلاوت کند خدای عز و جل امنیت از آتش را به او ارزانی می‌دارد به طوری که نه او آتش را مشاهده می‌کند و نه آتش او را؛ در روز قیامت از پل جهنم عبور نکرده و از او حسابرسی نخواهد شد[3]
و اما در آثار و خواص این سوره آمده است که این سوره بر هر چیزی قرائت شود از شر خطر، آفات و حشرات روی زمین در امان خواهد بود[4].
منابع:
[1] معدل از قول ضحاک، عکرمه و حسن این سخن را گفته است.
[2] مجمع البیان، ج 10، ص 289
[3] ثواب الاعمال، ص 122
[4] تفسیر البرهان، 1416ق، ج5،ص603
- تلاوت ترتیل سوره متففین – شهریار پرهیزگار