در آیه ششم سوره هود آمده است: «هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست جز اینکه رزق آن بر خدا است؛ او به قرارگاه و محل نقل و انتقال آن آگاه است؛ همه در کتابی مبین ثبت شده است». بر اساس این آیه و آیاتی مشابه که نشان دهنده‌ی این امر هستند که خداوند رزق همه را بر خویش واجب نموده، شبهه‌ای به این مضمون مطرح شده:اگر رزق همه جنبنده‌ها (هر فردی)مشخص و معین است، پس چرا این همه انسان در اثر گرسنگی می‌میرند؟ در پاسخ به این شبهه باید گفت که آری خدای متعال روزی رسان است و رزق همه‌ی موجودات از جمله انسان را بر خویش واجب کرده و به هر یک میزانی از رزق و روزی را اختصاص داده است، اما این امر به معنای اعطای بی کم و کاست آن رزق نیست چرا که مشروط به وجود شرایطی است و کردار انسان‌ها در گرفتن تمام آن بسیار موثر است.
پاسخ به شبهه
همانطور که بیان گردید، خدای عز و جل رزاق است. او به همه جنبندگان از جمله انسان به عنوان اشرف مخلوقات، روزی عطا می‌کند و برای هر یک رزق معینی را در نظر گرفته است؛ ولی این رزق ممکن است کامل داده نشود چرا که این رزق مشروط است به ایجاد شرایطی، همچنین در نظام علت و معلولی که هر فعلی بر افعال دیگر موثر است، برخی از کارها مانع از رسیدن رزق می‌شوند و سبب می‌گردند که آدم‌های بسیاری از گرسنگی بمیرند. پس برای بهره‌مندی ار رزق الهی باید به این شرایط و موانع توجه داشت و آن‌ها را شناخت.به همین سبب در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهد شد.
البته پیش از پرداختن به شرایط و موانع در راستای پاسخ به شبهه بیان این نکته الزامی است که خدای متعالی گاهی آدمی را با گرسنگی امتحان می‌کند و البته که این امتحان منافاتی با رزاقیت و عادل بودن خدای متعال ندارد.
علل و موانع کسب رزق
- عدم تلاش و کوشش
از مهم‌ترین موانعی که موجب می‌شود انسان رزق معینی که خدا برای او در نظر گرفته است را تمام و کمال کسب کند، عدم تلاش خود او می‌باشد. با در خانه نشستن بدون هیچ گونه سعی و تلاشی قطعا رزق الهی نصیب انسان نخواهد شد. این جهان محل کار، تلاش و امتحان است. آدمی در سختی‌ها محک می‌خورد و آزمایش می‌شود. انسان باید در پی کسب روزی باشد و با مدیریت درست آن را از آن خود کند. گفته شده که رزق و روزی بر دو گونه می‌باشد: رزق محتوم و رزق معلق. رزق محتوم رزقی است که حتمی بوده و به انسان تعلق می‌گیرد و اما رزق معلق رزقی است که شخص خود می‌بایست به دنبال آن رفته و آن را دریافت کند. در آیه 39 سوره نجم خدای متعال به این موضوع اشاره کرده است که برای آدمی بهره‌ای جز سعی و تلاش او نیست. پس اگر که انسان در جهت کسب روزی تلاش نماید قطعا در اندازه نیاز آن‌چه که برایش مقدر گشته به او عطا می‌شود.
در این‌جا سوالی که پیش می‌آید این است:گاهی آدمی تلاش بسیار می‌کند اما به اندازه تلاشی که دارند روزی دریافت نکنند. این امر به دو دلیل می‌تواند اتفاق بیافتد؛ اول اینکه عدم مدیریت درست یا ثروت اندوزی و ظلم برخی افراد او را از کسب روزی فراوان و مطابق با تلاشی که می‌کند، منع نماید. دوم اینکه مال فراوان باعث فساد او گردد و خداوند برای او و در جهت قرار نگرفتنش در مسیر فساد و گمراهی آن میزان از روزی را مقدر نمی‌نماید که این امر می‌بایست باعث شُکر بنده شود.
- ظلم افراد در حوزه اقتصادی (دزدی، احتکار و ثروت اندوزی)
نظام جهان نظامی است که مبتنی بر علت و معلول است. به همین جهت فعل بد برخی افراد و ظلم نمودن آن‌ها باعث آسیب به قشر دیگر که مظلوم واقع شده‌اند می‌شود.این امر را نمی‌توان به عدل الهی و رزاق بودن او ارتباط داد. همواره و طی اعصار مختلف گروهی به سوء استفاده از نعمات الهی پرداخته و دست به غارت و ضایع ساختن حقوق دیگر افراد با استعمار، استثمار و اسراف می‌کند. این ضایع ساختن باعث فقر، گرسنگی و بیماری می‌شود.
در اسلام برای حوزه اقتصادی قوانینی بیان شده‌اند که اگر به درستی و مطابق با آن‌چه که گفته شده اجرا شوند هیچ کس گرسنه نخواهد ماند و از گرسنگی و نداری نمی‌میرد.در واقع مال و دارایی به خوبی و بر اساس عدل الهی به گردش در خواهد آمد و این گردش درست مال به دارا بودن همه افراد کمک به سزائی می‌کند.
و در نهایت لازم است یادآوری شود که کفران نعمت نیز می‌تواند به عدم کسب رزق معین از سوی خدای متعال بیانجامد. با سیر در گذشته و وقایعی که خداوند متعال در قرآن به آن‌ها اشاره نموده و در جهت متنبه ساختن انسان‌ها بیان نموده است می‌توان به این حقیقت دست پیدا کرد که برخی از افراد به جهت دارا بودن، کفران نعمت نموده، غرور بر آن‌ها غالب شده و به دیگر انسان‌ها ظلم کرده‌اند و حق آنان را ضایع نموده‌اند که همین امور سبب شده تا خدا رزق و روزیشان را سلب کند.
- تلاوت آیه 6 سوره هود-خلیل حصری
وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا ۚ كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ
هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خداست! او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را می‌داند؛ همه اینها در کتاب آشکاری ثبت است!
منبع:
با اقتباس از مقالات منتشر شده در سایت حوزه، سایت آوینی و سایت آیت الله مکارم شیرازی