اصلاح بین مردم، آشتی دادن آنها با یکدیگر، درست کردن رابطه آنها یا در اصطلاح «اصلاح ذات البین» از جمله فضائل اخلاقی سفارش شده در دین مبین اسلام است. این فضیلت در برابر برخی از رذیلتهای اخلاقی نظیر سخن چینی، بدگویی و دشمنی انداختن بین مردم قرار دارد. در راستای اصلاح بین مردم که وظیفه حکومت و همچنین اهل ایمان است، راهکارهایی همچون تحریک کردن عواطف مذهبی افراد، انتخاب داوران درست از دو گروه (حال آن دو گروه میتواند دو فرد باشند مثل زن و شوهر یا دو دوست و یا دو گروه چند نفره)، وصیت درست به رعایت عدل و یافتن ریشه اختلاف گفته شدهاند. اصلاح رابطه بد میان مردم از فضائلی است که در قرآن و در آیاتی نظیر 129 سوره نساء، آیه 10 سوره حجرات و آیه نخست سوره انفال به آن آمده است. همچنین به اصلاح بین مردم در احادیث روایت شده از ائمه اطهار علیهم السلام در کتب معتبر اشاره شده است؛ مثلا بیان شده که در میان وصایای امام علی (ع) به دو فرزند خود امامان حسن و حسین (ع) سفارش به اصلاح ذات البین مشاهده شده است یا در کلامی از ائمه (ع) اصلاح میان مردم برتر از روزه و نماز بیان گردیده است.

اصلاح بین مردم در کلام پیامبر (ص)
- اتّقوا اللَّه و أصلحوا ذات بينكم[1]
تقوای الهی پیشه نمایید و میان خویش را اصلاح کنید.
- أَلا اُخبِرُكُم بِأَفضَلَ مِن دَرَجَةِ الصِّيامِ و َالصَّلاةِ و َالصَّدَقَةِ؟ صَلاحُ ذاتِ البَينِ، فَإِنَّ فَسادَ ذاتِ البَينِ هِىَ الحالِقَةُ[2]
آیا شما را به چیزی که فضیلتش از نماز، روزه و صدقه بالاتر است با خبر ننمایم؟! آن چیز اصلاح بین مردم است چرا که تیره گردیدن رابطه بین مردم ریشه کن کننده دین میباشد.
- أَيُّمَا مُسْلِمَيْنِ تَهَاجَرَا فَمَكَثَا ثَلَاثاً لَا يَصْطَلِحَانِ إِلَّا كَانَا خَارِجَيْنِ مِنَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُمَا وَلَايَةٌ فَأَيُّهُمَا سَبَقَ إِلَى كَلَامِ أَخِيهِ كَانَ السَّابِقَ إِلَى الْجَنَّةِ- يَوْمَ الْحِسَابِ[3]
هر دو شخص مسلمانی که با یکدیگر قهر کنند و سه روز به قهر خویش ادامه داده و آشتی ننمایند، هر دو از اسلام خارج میگردند و بین آنها هیچ پیوند دینی نمیباشد و هر یک از آنان قبل از دیگری با بردار خود سخن گوید، در روز جزا زودتر به بهشت میرود.
- الصُّلحُ جائزٌ بينَ المُسلمينَ ، إلاّ صُلحا أحَلَّ حَراما أو حَرَّمَ حَلالاً[4]
مصالحه بین مسلمانان جایز است به جز مصالحهای که حرامی را حلال یا حلالی را حرام نماید.
آشتی دادن میان مردم در احادیث امامان (ع)
امام علی (ع)
- إِنْ سَمَتْ هِمَّتُكَ لِإِصْلَاحِ النَّاسِ فَابْدَأْ بِنَفْسِكَ فَإِنَّ تَعَاطِيَكَ صَلَاحَ غَيْرِكَ وَ أَنْتَ فَاسِدٌ أَكْبَرُ الْعَيْب[5]
اگر که همت بالای اصلاح مردم را در سر داری از خویش آغاز کن چرا که پرداختن تو به اصلاح دیگران در صورتی که خویشتن فاسد باشی بزرگترین عیب میباشد.
- مِن واجِبِ حُقُوقِ اللَّهِ عَلَى العِبادِ النَّصيحَةُ بِمَبلَغِ جُهدِهِم وَ التَّعاوُنُ عَلى إقامَةِ الحَقِّ بَينَهُم.[6]
از حقوق واجب خداوند بر بندههای خود، خیر خواهی در اندازه توان و کمک کردن به همدیگر برای برپا نمودن حق در میان خود میباشد.
- ثابِرُوا على صَلاحِ المُؤمنينَ و المُتَّقِينَ[7]
بر اصلاح نمودن بین اهل ایمان و متقین مداومت نمایید.

- مِن كَمالِ السَّعادَةِ ، السَّعيُ في صَلاحِ الجُمهورِ[8]
تلاش در صلاح بین عموم مردم (بهبود وضع آنها) از کمال سعادت است.
- مَنِ استَصلَحَ الأضدادَ ، بَلَغَ المُرادَ[9]
هر آنکه مخالفان را اصلاح نماید، به مراد خویش رسد.
امام صادق (ع)
- لِلمُفَضَّلِ ـ : إِذا رَأَيتَ بَينَ اثنَينِ مِنْ شيعَتِنا مُنازَعَةً فَافتَدِها مِنْ مالى[10]
امام صادق (ع) به مفضل فرمودند: اگر که بین دو نفر از شیعیانمان نزاعی را مشاهده نمودی از مال من غرامت ده (به این معنا که با پرداخت میزان خسارت، میانشان اصلاح کن)
- صَدَقَةٌ يُحِبُّهَا اللّه : إِصلاحٌ بَينَ النّاسِ إِذا تَفاسَدوا، وَ تَقارُبٌ بَينَهُم إِذا تَباعَدوا[11]
صدقهای
صدقهای که خدای متعال دوست دارد: اصلاح بین مردم هر زمان که رابطهی آنان تیره و تار شد و نزدیک کردنشان به هم هر گاه که از یکدیگر دور گشتند.
- اَلكَلامُ ثَلاثَةٌ: صِدقٌ و َكِذبٌ و َإِصلاحٌ بَينَ النّاسِ قالَ: قيلَ لَهُ: جُعِلتُ فِداك مَا الصلاحُ بَينَ النّاسِ؟ قالَ: تَسمَعُ مِنَ الرَّجُلِ كَلاما يَبلُغُهُ فَتَخبُثُ نَفسُهُ، فَتَلقاهُ فَتَقولُ: سَمِعتُ مِن فُلانٍ قالَ فيكَ مِنَ الخَيرِ كَذا و َكَذا، خِلافَ ما سَمِعتَ مِنهُ[12]
کلام سه نوع است: صدق، دروغ و اصلاح بین مردم. به امام عرض شد: فدایتان گردم اصلاح بین مردم چیست؟ حضرت فرمود: از شخصی کلامی درباره فرد دیگری میشنوی که اگر به گوش او رسد، ناراحت گردد؛ پس تو آن دیگری را ملاقات میکنی و بر خلاف آنچه که شنیدهای به او میگویی: از فلان شخص شنیدم که در خوبیات چنین گفت.
- مَن اَصلَحَ فیما بَینَهُ وَ بَینَ اللهِ اَصلَحَ اللهُ ما بَینَهُ و بَینَ النَّاسِ[13]
هر که میان خود و خدای خود را اصلاح نماید، حق تعالی میان او و مردم را اصلاح میکند.
امام کاظم (ع)
- طوبى لِلمُصلِحينَ بَينَ النّاسِ، اُولئِكَ هُمُ المُقَرَّبونَ يَومَ القيامَةِ[14]
خوشا به حال اصلاح کنندگان میان مردم، آنها همان مقربان روز جزا میباشند.
امام هادی (ع)
- لا تَطلُبِ الصَّفاءَ مِمَّن كَدَرتَ عَلَيهِ[15]
از آنکه مکدرش نمودی صفا مجو.
- تلاوت آیه 129 سوره نساء- احمد دباغ
وَلَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ ۖ فَلَا تَمِيلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ ۚ وَإِنْ تُصْلِحُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا
شما هرگز نمیتوانید (از نظر محّبت قلبی) در میان زنان، عدالت برقرار کنید، هر چند کوشش نمایید! ولی تمایل خود را بکلّی متوجّه یک طرف نسازید که دیگری را به صورت زنی که شوهرش را از دست داده درآورید! و اگر راه صلاح و پرهیزگاری پیش گیرید، خداوند آمرزنده و مهربان است.
منابع:
[1] نهج الفصاحه، ص 164، ح49
[2] نهج الفصاحه، ص 240، ح 458
[3] كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص345، ح5
[4] كتاب من لا يحضره الفقيه : ۳/۳۲/۳۲۶۷
[5] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص237 ، ح4765
[6] بحار الانوار(ط-بیروت) ج27 ، ص252
[7] غرر الحکم:4703
[8] همان: 9361
[9] همان، 8043
[10] توحید مفضل ص4
[11] کافی (ط-الاسلامیه)، ج2، ص 209، ح1
[12] كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص341، ح16
[13] محاسن، ص29، ح13
[14] تحف العقول، ص 393
[15] بحار الانوار(بیروت) ج71 ، ص181