سوره اعلی از سوره های جزء سی‌ام قرآن کریم است. این سوره دارای 19 آیه کوتاه است و در آن به توحید فرمان شده است؛ توحیدی که سزاوار به ساحت مقدس حق تعالی باشد. همچنین به تنزیه ذات متعالی اوامر شده است. به این معنا که نام مقدس خداوند با نامی دیگر ذکر نگردد و آنچه را که باید به خداوند مستند گردد به غیر او نسبت داده نشود؛ یعنی کسی دیگر در آفرینش، تدبیر و رزق شریک او دانسته نشود. علاوه بر این‌ها در این سوره به رسول خدا (ص) وعده تایید داده شده است، تاییدی توسط علم و حفظ و همچنین از سوی خداوند به او که خاتم النبین است وعده داده شده که از آسان‌ترین مسیر و مناسب‌ترین طریق موفق به تبلیغ دین و دعوت مردم به آن شود. سبک و سیاق آیات ابتدایی سوره اعلی همچون سوره‌های مکی است (اکثر مفسران به مکی بودن سوره اشاره کرده‌اند) ولی از آیه 14 تردید آن وجود دارد که مدنی باشد زیرا از ائمه اطهار علیهم السلام و همچنین در کتب اهل تسنن روایاتی بیان شده‌اند به این مضمون که مقصود از تزکی در این آیه اعطای زکات فطره و ادا نمودن نماز عید است و این امر نیز مشخص است که روزه و توابع آن نظیره زکات فطره از اموری می‌باشند که پس از هجرت تشریع شده‌اند. پس می‌توان این چنین بیان کرد که این سوره هم مکی است و هم مدنی. البته که این امر با روایت‌هایی که در آن‌ها گفته شده سوره مکی است تضادی ندارد[1] … و در ادامه تفسیر سوره اعلی به آیه ششم آن می‌رسیم[2]
تفسیر آیاتی دیگر از سوره اعلی
در آیات قبلی از ربوبیت و توحید الهی سخن به میان آمده بود، در این آیه و آیات پیش رو سخن از قرآن و پیامبری حضرت محمد (ص) است، در آیههای پیشین از هدایت عمومی مخلوقات صحبت شده بود، در آیات پیش رو اشاره به هدایت انسان دارد و در نهایت تسبیح حق تعالی در آیات پیشین آمده و در آیههای مورد بحث درباره قرآن سخن به میان خواهد آمد.
در آیه ششم آمده است: «سنُقْرِئُك فَلا تَنسى» (ما بزودی (قرآن را) بر تو قرائت می‌کنیم و هیچگاه فراموش نخواهی کرد).
پس در زمان نزول وحی عجله نکنو هیچگاه نگران و دلواپس فراموش نمودن آیات الهی نباش! آن‌کس که این آیههای عظیم را برای هدایت آدمیان بر تو نازل کرده است، هم حافظ و هم نگهبان آن آیه‌ها می‌باشد. به درستی که او نقش این آیه‌ها را در سینه پاک تو ثابت نگاه می‌دارد به گونهای که هیچ گاه غبار فراموشی بر آن‌ها نخواهد نشست. نظیر این مطلب در آیه 114 سوره طه آمده است و در آیه 16 سوره قیامت نیز به این امر به شیوه‌ای دیگر اشاره شده است.
در ادامه و برای اثبات قدرت حق تعالی و این‌که هر نوع خیر و برکتی از جانب او می‌باشد، آمده است: (تو از آیات الهی چیزی را فراموش نمی‌کنی) جز آنچه را که خداوند بخواهد که او به آشکار و نهان آگاه است.
معنا و مفهوم این تعبیر در آیه هفتم این نیست که رسول خدا (ص) چیزی را از آیههای الهی فراموش می‌کند چرا که اگر چنین بود که از سخنان او سلب اطمینان می‌شد. بلکه مقصود این است که موهبت حفظ آیههای الهی از سمت خداوند متعال است و به همین جهت هر آن که بخواهد قدرت و توانایی آن را دارد که از پیامبر خود آن را بگیرد و یا به تعبیری دیگر مقصود بیان نمودن تفاوت علم ذاتی پروردگار و علم موهبتی رسول او است. می‌توان چنین بیان کرد که این آیه مشابه با چیزی است که درباره جاودانگی و خلود اهل بهشت در آیه 18 سوره هود آمده است. در آن آیه گفته شده که افراد سعادتمند همواره در بهشت خواهند بود و نه مادام که آسمان‌ها و زمین برپا است، جز آنچه را که رَب تو بخواهد این عطایی می‌باشد که هیج گاه قطع نمی‌گردد. در حقیقت مسلم است که اهل بهشت هیچ کاه از جنت خداوند بیرون نمی‌روند و ذیل آیه خود شاهد این امر است. بنا بر این عبارت «الا ما شاء ربک» به حاکمیت اراده الهی و قدرت لایزال او اشاره دارد چه در پیدایش و چه در بقاء.
برخی از مفسران بیان کردند که مقصود استثناء آیههایی است که هم محتوا و هم تلاوتشان هر دو نسخ شده است که خب این تفسیر بر اساس بیان آیت الله مکارم شیرازی دور به نظر می‌آید. در واقع وجود چنین آیههایی ثابت نیست.
برخی نیز احتمال این را داده‌اند که استثناء از مسئله قرائت است. اگر که چنین باشد مفهوم آیه هفتم این گونه می‌شود: ما به زودی بر تو قرائت می‌نماییم و آیات خود را بیان می‌کنیم، به جز آیاتی که پروردگار تو اراده نموده که در علم مخزون او نهان باشد. این تفسیر نیز با توجه به سبک آیات بعید می‌آید.
بخش دوم این آیه «انه یعلم الجهر و ما یخفی» در واقع بیان دلیل مطلبی می‌باشد که در عبارت سنقرئک آمده است. در حقیقت اشاره به این دارد که پروردگاری که همه حقایق آشکار و نهان را آگاه است، آنچه که برای بشر نیاز بوده و هست از مسیر وحی به تو القا می‌نماید و در این باره کوتاهی نکرده و چیزی را فرو نمی‌گذارد.
این گمان نیز وجود دارد که مفصود این باشد که رسول خدا (ص) در گرفتن وحی عجله ننماید و از فراموشی ترس نداشته باشد زیرا که خدای جهانیان وعده نموده که او (پیامبر (ص)) چیزی را از یاد نبرد.
در هر صورت این مورد یکی از معجزا ت رسول خدا (ص) است.
- سوره اعلی- عبدالباری محمد
دانلود
منابع:
[1] برگرفته از تفسیر المیزان
[2] تفسیر بر اساس تفسیر نمونه نگاشته شده است.