دعای 12 صحیفه سجادیه، دعایی مآثور از حضرت زین العابدین علیه السلام است که در آن حضرت به اقرار به معصیت در پیشگاه حق تعالی و طلب توبه از او پرداخته است. امام (ع) در این دعا که از شانزده فراز تشکیل شده است عوامل سلب توفیق دعا کردن به درگاه الهی را بیان کرده و به خصائل بنده‌های محبوب خداوند، باز بودن طریق توبه و حالت‌هایی که یک انسان توبه کننده دارد، اشاره نموده است. در چندین مطلب قبل با عنوان «شرح دعای دوازدهم صحیفه سجادیه» شرح فرازهای اول تا بخشی از فراز نهم را بر اساس کتاب شهود و شناخت آقای حسن ممدوحی کرمانشاهی به نگارش در آمد. از این رو و در ادامه، به شرح بخش دوم فراز نهم این دعای زیبا پرداخته خواهد شد.
بخش دوم فراز نهم دعای 12 صحیفه سجادیه
وَ يَا أَعْطَفَ مَنْ أَطَافَ بِهِ الْمُسْتَغْفِرُونَ ، وَ يَا مَنْ عَفْوُهُ أَكْثَرُ مِنْ نَقِمَتِهِ ، وَ يَا مَنْ رِضَاهُ أَوْفَرُ مِنْ سَخَطِهِ . وَ يَا مَنْ تَحَمَّدَ إِلَى خَلْقِهِ بِحُسْنِ التَّجَاوُزِ ، وَ يَا مَنْ عَوَّدَ عِبَادَهُ قَبُولَ الْإِنَابَةِ
… و ای با محبت‌ترین کسی که افراد توبه کننده به گِردش طواف می‌کنند! و ای کسی که عفو و بخشش از غضبش بیش و خشنودی و رضایش افزون‌تر از خشم اوست. ای کسی که از رهگذر بخشش نیک؛ دوست داشتنی و مستوجب شُکر بنده‌های خود است، و ای کسی که به بنده‌هایش وعده داده که توبه و انابه را قبول می‌کند.
شرح بخش دوم فراز نهم دعای 12صحیفه سجادیه
آن‌کس که از رفتار و اعمال خود پشیمان و از گذشته نامفید عمر خود، به شدت نگران است، به دنبال جبران ضررهایی است که جبران شدنی نیستند چرا که شخصی این‌چنین هیچگاه قدرت این را ندارد‌که عمر رفته خویش را برگرداند و هرگز نمی‌تواند رفتارهای نامناسب گذشته خود را تغییر دهد. به این معنا که آن‌چه را که امروز کسب کرده، مربوط به امروز می‌باشد و از سرمایه عمر بر باد رفته دیروز خبری نیست و غیر قابل بازگشت است. در واقع لحظه‌های عمر آدمی به صندوقچه‌هایی خالی مانند می‌باشند که ذخیره کردن در آنها در صورتی که در زمان خویش انجام نشود، تا ابد از دسترس خارج خواهد شد.
حال اگر که شخصی از وعده‌ای که خداوند در ارتباط با جبران عمری که از دست رفته است، با خبر گردد و بداند که با مهربانی تمام، آنان که خسارت دیده‌اند به جبران آن‌چه گذشته نوید داده شده‌اند و دست مهربانی و رحمت بر سر و دل آنها کشیده می‌شود، اگر که خسارت دیده است (قطعا انسانها در طول زندگی خود خسران را تجربه کرده‌‌اند)، چون که رایحه رحمت و رأفت الهی را بو می‌کند، بی تابانه به دنبال مبدأ رحمت و رأفت روان می‌گردد تا درگاه او را طواف کرده و به او پناه برد. پس به همین جهت است که امام فرموده است: بار الها تو بهترین کسی هستی که افراد تبهکار آن هنگام که پشیمان شدند بر گِرد درگاهش طواف می‌کنند. در حقیقت به جز خدای متعال کسی قادر به پُر کردن خلا عمر از دست رفته آدمی و جبران آن خسارت نیست و تنها خداوند است که علاوه بر بخشایش و گذشت، جبران کننده و ستار نیز است و در آن درگاهی که عفو بر غضب و خشنودی بر خشم غلبه دارد، هیچ گاه شخصی نا امید بر نخواهد گشت.
و بر همین اساس است که در ادعیه‌ای که از ائمه اطهار علیهم السلام به جای مانده و نقل شده‌اند به این امر سفارش شده که می‌بایست به اسم «یا من سبقت رحمتهُ غضبه» ای کسی که رحمتش بر خشم او پیشی گرفته است؛ توجه داشت و البته که رمز و راز آن در این نکته پنهان است که خود اسم عظیم از سمت خداوند متعال نویدی برای بیچارگان نا امید است و دانستن آن معرفتی می‌باشد که بر ادب بندگی بنده اضافه می‌کند و در عروج روح و تهذیب آن اثری فوق العاده دارد همچون دیگر اسامی خداوند نظیر «ای آن‌که عفو و گذشت او قدیم است».
در قرآن کریم این چنین آمده است: قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ مَا قَدْ سَلَفَ[1] .
ای پیامبر! به کسانی که کافر شدند بگو که دست از کفر بردارند، تمامی گذشته‌های آنان بخشوده خواهد شد …
و بدین جهت است که حضرت زین العابدین (ع) در این دعا می‌خواهد امت را متوجه این نکته نماید که خداوند متعال عنایت و لطف فراوانب به خلایق خویش دارد و همواره به دلایل مختلف آنها را به سمت رشد و هدایت می‌خواند همانگونه که در قرآن کریم و در آیه هفت سوره زمر آمده است که خداوند برای بندگان خویش کفر را نمی‌پسندد. به همین جهت است که خدای متعال از انحراف و خطا رفتن بنده‌های خود به هر شکل ممکن جلوگیری کرده است. در کتب کلامی این چنین جالب آمده است که نام‌های نشان دهنده‌ی غضب الهی به رحمت او باز می‌گردند. پس اگر که خدای متعال خویش را شدید العقاب نامید به این دلیل است که مردم از گام نهادن در کج راهه‌ها منصرف گردند. می‌توان چنین گفت که آفرینش جهنم برای سوق دادن انسانها به سمت بهشت است[2].
- آیه 38 سوره انفال
قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ مَا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ
به آنها که کافر شدند بگو: «چنانچه از مخالفت باز ایستند، (و ایمان آورند،) گذشته آنها بخشوده خواهد شد؛ و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، درباره آنها جاری می‌شود (؛ و حکم نابودی آنان صادر می‌گردد).
منابع:
[1]آیه 38 سوره انفال
[2] برای مطالعه بیشتر در این باره می توانید کتاب شهود و شناخت، شرح فراز نهم دعای دوازدهم را بخوانید.