در این نوشتار و در راستای پرداختن به موضوعات مرتبط با مهدویت، دوران زندگی امام مهدی (عج) از منظر گاه شمار تاریخی مورد بررسی قرار خواهند گرفت. اگر چه دوران زندگی حضرت را می‌توان به سه دوره‌ی کودکی (حضور در محضر پدر)، غیبت و ظهور تقسیم کرد اما در تقسیم بندی جامع‌تر دوران زندگی امام مهدی (عج) به پنج عصر یا دوره همراهی با امام یازدهم، غیبت صغری، غیبت کبری، ظهور و رجعت قابل تقسیم است که در ادامه هر یک از این ادوار با رویکرد جامعه شیعی مختصرا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
دوران زندگی امام مهدی (عج)
و پنج دوره زندگی امام مهدی (عج) عبارتند از:
همراهی با پدر
دوره همراهی با پدر دوره‌ای پنج ساله از زمان ولادت در نیمه شعبان سال 255 هجری قمری تاشهادت امام حسن عسکری علیه السلام در ماه ربیع الاول سال 260 قمری است. حاکم زمانه در این دوره معتمد عباسی پانزدهمین خلیفه از خلفای عباسی بود (البته یک تا دو سال ابتدایی مهتدی عباسی حکومت می‌کرد) و جامعه اسلامی در بالاترین حد فاصله گیری از امام بود. جامعه شیعی نیز به واسطه زندگی امام در تبعید (شهر سامرا) در حال آشنایی و کسب آمادگی برای ورود به دوره غیبت بودند. در این دوره اگر چه خفقان حاکم بود و هر حرکتی از جانب امام حسن عسکری (ع)، خانواده و اصحاب ایشان رصد می‌شد اما به اراده خدای متعال حضرت مهدی (عج) متولد شد و در آن دوره کوتاه به بعضی از اصحاب و یاران معتمد نشان داده شد تا پس از شهادت امام حسن عسکری (ع)، کسی ادعایی مبنی بر امامت نداشته باشد.
غیبت صغری از دوران زندگی امام مهدی (عج)
دوره دوم زندگی امام مهدی (عج) نخستین دوره غیبت ایشان به شمار می‌رود. این دوره 69 سال به طول انجامید و حاکمان سرزمین‌های اسلامی، همچنان خلفای عباسی بودند. در این دوره، حضرت غیبت کاملی نداشتند به این معنا که با شیعیان به واسطه نائبانی در ارتباط بودند. این نائبان که به نواب اربعه مشهور هستند عبارتند از: عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین به روح نوبختی و علی بن محمد سمری. این افراد که از یاران مورد اعتماد امامان بودند یکی پس از دیگری امر نیابت را به فرمان امام مهدی (عج) بر عهده می‌گرفتند و به کمک وکلایی که در سر تا سر سرزمین‌های اسلامی داشتند، پیام و خواسته شیعیان را به حضرت رسانده و پاسخ را به شیعیان می‌رساندند. البته به جز واسطه بودن ، آن‌ها وظیفه داشتند، تردیدهایی که در ارتباط با حضرت بود را نیز کم کرده و با بیان علل و براهینی از میان بردارند. همچنین دستور داشتند تا محل زندگی امام را از همگان مخفی نگاه دارند. در این دوره جامعه شیعی از جامعه‌ای بسته که همواره در تقیه شدید بود به جامعه‌ای هویت یافته و پویا در جهان اسلام بدل شد.
عصر غیبت کبری
عصر غیبت کبری با از دنیا رفتن نائب چهارم- محمد بن علی سمری- آغاز شد و تا زمان ظهور ادامه دارد. در این دوره امام از نظرها غایب است و هیچ نائب خاصی ندارد. در این دوره جهان اسلام سیری رو به انحطاط دارد تا آن زمان که به عصر آخر الزمان برسد و در مقابل جامعه شیعی در تجربه‌های تاریخی خویش تدریجا دو رسالت را می‌بایست محقق سازد. اول اینکه یک جامعه زمینه‌ساز در درون جغرافیای شیعه ایجاد نماید؛ دوم اینکه امکان تبلیغ جهانی پیام‌ها و ارزش‌های مکتب تشیع که همان مکتب اهل بیت علیهم السلام است تا برآیند نهایی تمامی این وضعیت‌ها؛ شرایط اجتماعی در گستره جهانی برای ظهور حضرت مهیا شود.
دوران ظهور
ظهور امام مهدی (عج) طبق امر الهی انجام می‌شود. زمانی که ظهور محقق شود، حضرت مهدی (عج) در گستره جهانی فرمانروایی کل مردم دنیا را بر عهده می‌گیرد. ایشان پس از ظهور نخست نظام‌های ظالم ، منحرف و ستمکار را به یاری الله تعالی و یاران خود دفع نموده و از میان بر می‌دارد. سپس نظام عبودیت و عدالت الهی را محقق می‌سازد. بعد از تحقق این دو امر رسالت حضرت که ایجاد دولت کریمه یا همان بهشت موعود بر روی زمین است به سر انجام می‌رسد.
عصر رجعت از دوران زندگی امام مهدی (عج)
و امام دوره رجعت به عنوان آخرین دوره از ادوار زندگی حضرت مهدی (عج) طبق اقتضای حکمت و عدل خداوند که دولت کریمه یا همان بهشت زمین نباید تنها برای مردم عصر ظهور باشد و می‌بایست اهل ایمان در گستره تاریخ نیز ازآن بهره‌مند شوند، خداوند امر رجعت را قرار داده است تا مومنان زندگی در بهشت روی زمین را نیز تجربه کنند. گفته شده که رجعت بلافاصله بعد از ظهور شروع می‌شود.
و در آخر:
تا به کی دوری بس است این انتظار
رخ بفرما ای عزیز فاطمه روحی فداک[1]
منبع:
[1] رانیا غربی