در این مطلب و در ادامه تفسیر آیات اول تا هفتم سوره مبارکه اعلی، یکی از سوره‌های مکی قرآن کریم که در جزء سی بر اساس ترتیب کنونی قرار گرفته و دارای نوزده آیه کوتاه است، به تفسیر سه آیه بعدی (آیات 8 تا 11) طبق تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی خواهیم پرداخت. امید است که نگارش تفسیر آیه‌های قرآن، مسیر تدبر و فهم را برای حقیقت جویان هموار کرده باشد.
آیات هشتم تا دهم
وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَىٰ ﴿٨﴾ فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَىٰ ﴿٩﴾ سَيَذَّكَّرُ مَن يَخْشَىٰ ﴿١٠﴾
تفسیر آیاتی از سوره
در آیه هشتم سوره و در ادامه تفسیر آیات اول تا هفتم سوره اعلی خداوند متعال رسول خود را دلداری داده ومی‌فرماید: ما تو را به انجام هر امر خیری توفیق داده و امور را بر تو سهل و آسان می‌کنیم.
به تعبیری دیگر می‌توان چنین گفت که خدای عز و جل به پیامبر اکرم (ص) فرموده که در این مسیری که پیش رویت وجود دارد، سختی‌ها بسیار است؛ چه در راه گرفتن وحی وحفظ نمودن آن و چه در راه تبلیغ رسالتی که بر عهده داری و ادا کردن آن. همچنین در به سر انجام رساندن امور. اما ما در تمامی این‌ها تو را کمک کرده و سختی‌ها و مشکلات را بر تو آسان می‌نماییم.
البته این آیه احتمال است که به محتوای دعوت حضرت رسول (ص)، تکالیف و برنامه‌های الهی اشاره داشته باشد به این معنا که محتوای آن آسان، شریعت او شریعت مسامحت و سهل گرفتن است و تکالیف سخت در آن وجود ندارد. پس آیه هشتم معنا و مفهوم گسترده‌ای دارد، اگر چه بسیاری از تفسیر کنندگان کلام الهی آن را تنها در یک بعد محدود نموده‌اند.
و به راستی اگر که یاری خدای متعال و توفیق الهی نبود، پیروزی و غلبه رسول خدا (ص) بر آن همه مشکلات در طی 23 سال رسالت ناممکن می‌بود.
حیات خود پیامبر اکرم (ص) نیز نمونه‌ای کامل از تعلیم این حقیقت است. حضرت در هیچ چیزی از جمله خوراک، پوشاک، وسایل زندگی و حتی مَرکب سخت گیر نبوده؛ ایشان هر نوع خوراک مناسبی را تناول می‌کردند، هر گونه پوشاکی را که زننده نبود، بر تن می‌کرد، گاهی در بستر می‌خوابید و گاهی بر روی فرش و گاهی نیز بر روی شن‌های بیابان می‌آرامید. در حقیقت از هر نوع تعلقی رها بود.
پس از بیان موهبت وحی الهی به رسول خدا (ص) و وعده توفیق و آسان نمودن کارها برای حضرت، خدای متعال به ذکر مهم‌ترین وظیفه حضرت به عنوان پیغمبر و فرستاده خدا پرداخته و می‌فرماید: پس تذکر ده اگر که تذکر سودمند باشد.
برخی بیان نمودند: مقصود این است که تذکر در هر صورت مفید می‌باشند و انسان‌هایی که به هیچ وجه از آن متنفع نمی‌شوند، اندک هستند. همچنین حداقل تذکر، سبب اتمام حجت بر منکران می‌شود که خود این نیز منفعت عظیمی است.
برخی بر این باورند که در این‌جا آیه محذوفی وجود دارد و مفهوم آن، این است: تذکر ده خواه سودمند باشد یا نباشد. در واقع مشابه به چیزی است که در سوره نحل آیه 81 آمده است؛ بخشی از آن آیه چنین است: وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ(حق تعالی برایتان پیراهن‌هایی قرار داد که شما را از گرما (و سرما) حفظ نماید). در این آیه تنها واژه گرما (حر) بیان شده و واژه سرما به قرینه مقابله معلوم می‌گردد. اما برخی از مفسران اصرار دارند که جمله شرطیه در این‌جا مفهوم دارد و مقصود این است که در جایی لازم است تذکر دهی که سودمند باشد و در جایی که سودی ندارد، نیازی به تذکر نیست.
البته این احتمال نیز داده می‌شود که «إِنْ» در آیه نهم از نوع شرطیه نباشد و در واقع برای تاکید و تحقیق و در معنای «قد» آمده باشد که در آن صورت معنا و مفهوم آیه این خواهد شد: تذکر ده که تذکر سودمند است.
از بین چند تفسیر آمده، تفسیر نخست برای آیه نهم مناسب‌تر می‌باشد.
برنامه عملی پیامبر (ص) نیز شاهد بر آن است که او برای امر تبلیغ و تذکر خود هیچ تقیدی قائل نبود و همه را اندرز می‌کرد و پند می‌داد. در آیه‌های بعدی خداوند به عکس العمل مردم در مقابل پند، اندرز و وعظ حضرت رسول (ص) اشاره کرد و آن‌ها را به دو دسته تقسیم کرده و می‌فرماید: به زودی آنان که از خداوند خوف دارند و احساس مسئولیت می‌کنند، متذکر می‌گردند.
آری این چنین است؛ تا زمانی که روح خشیت و ترس و یا به تعبیری روح حق طلبی و حق جویی که از مراتب تقوا است در آدمی نباشد از مواعظ پروردگار و اندرزهای انبیاء سودی نمی‌برد، به همین دلیل است که خداوند در ابتدای سوره بقره قرآن کریم را مایه هدایت برای افراد با تقوا گفته است.
- سوره اعلی- عبدالله کامل