دشنام و ناسزا گفتن از اموری است که در اسلام به عنوان آفات زبان شناخته شده و علاوه بر بد دانستن آن و نکوهش این عمل، نهی گردیده و آثار بدی همچون از میان رفتن دوستی و برادری، کسب دشمنی، از میان رفتن برکت و تنگ شدن حیات و از دست رفتن لیاقت دوستی با اهل بیت (ع) برای آن ذکر شده است. در مذمت این عمل و سعه صدر داشتن در ارتباط با فرد فحاش از ائمه اطهار علیه السلام احادیثی نقل گردیده است که در ادامه به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
ناسزا گفتن از منظر کلام حضرت رسول (ص)
- لا تَسُبُّوا الناسَ فَـتَـكتَسِبُوا العَداوَةَ بَينَهُم[1]
به مردم دشنام ندهید چرا که با این عمل در میانشان دشمن پیدا خواهید کرد.
- سَبَّابُ الْمُؤْمِنِ كَالْمُشْرِفِ عَلَى الْهَلَكَة[2]
دشنام دهنده به مومن همانند فردی است که در آستانه هلاکت و نابودی است.
- سِبَابُ الْمُؤْمِنِ فُسُوقٌ قِتَالُ الْمُؤْمِنِ كُفْرٌ أَكْلُ لَحْمِهِ مِنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حُرْمَةُ مَالِهِ كَحُرْمَةِ دَمِهِ[3]
ناسزا گفتن به شخص با ایمان فسق است و جنگ با آن کفر می‌باشد. خوردن گوشت او (مقصود غیبت کردن است) معصیت و نافرمانی خداوند عز و جل است و حرمت مال او همچون حرمت خونش می‌باشد.
- لَا تَسُبُّوا الرِّيَاحَ فَإِنَّهَا مَأْمُورَةٌ وَ لَا تَسُبُّوا الْجِبَالَ وَ لَا السَّاعَاتِ وَ لَا الْأَيَّامَ وَ لَا اللَّيَالِيَ فَتَأْثَمُوا وَ تَرْجِعَ عَلَيْكُمْ.[4]
به بادها دشنام ندهید که آانان (از جانب حق تعالی) مامور هستند. همچنین کوه‌ها، لحظه‌ها، روزها و شب‌ها را دشنام نگویید که گنهکار شده و به خود شما باز می‌گردد.
- إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ عَلَى كُلِّ فَحَّاشٍ بَذِيءٍ قَلِيلِ الْحَيَاءِ- لَا يُبَالِي مَا قَالَ وَ لَا مَا قِيلَ لَه[5]
همانا خداوند بهشت را بر هر ناسزا گوی بد زبان بی شرمی که باکی از آن‌چه که می‌گوید و می‌شنود، ندارد، حرام نموده است.
- لا تَسُبُّوا الدَّهرَ ، فإنَّ اللّه َ يقولُ: أنا الدَّهرُ ، ليَ اللَّيلُ اُجِدُّهُ و اُبلِيهِ[6]
به دهر (روزگار) دشنام ندهید، چرا که خدای متعال می‌فرماید: روزگار من می‌باشم. شب از من است و من آن را نو نموده و کهنه می‌گردانم.
- إنّ مِن شَرِّ عِبادِ اللَّهِ مَن تُكرَهُ مُجالَسَتُهُ لِفُحشِهِ[7]
همانا از بدترین بندگان خدا شخصی است که از ترس دشنام او، مجالست با او خوش داشته نشود.
- لا تَسُبُّوا الشَّيطانَ و تَعَوَّذُوا بِاللّه ِ مِن شَرِّهِ[8]
به شیطان دشنام ندهید! بلکه از شر او به خداوند پناه ببرید.
- المُتَسابّانِ ما قالا فَعَلى البادِي حتّى يَعتَدِيَ المَظلومُ[9]
هر گاه که دو شخص به هم دشنام دهند، گناه آن بر گردن شروع کننده آن است، جز اینکه شخص ستمدیده از حد خویش تجاوز نماید.
- مِن أكبَرِ الكبائرِ أن يَسُبَّ الرجُلُ والِدَيهِ ، قيلَ : و كيفَ يَسُبُّ والِدَيهِ ؟ ! قالَ : يَسُبُّ الرجُلَ فَيَسُبُّ أباهُ و اُمَّهُ[10]
از بزرگ‌ترین گناهان آن است که شخص والدین خود را دشنام دهد، گفته شد: و چگونه به والدین خود ناسزا گوید؟ فرمودند: شخص، فرد دیگری را ناسزا گوید و آن فرد متقابلا به پدر و مادر او دشنام دهد
دشنام و ناسزا گفتن در احادیث امامان (ع)
امام علی (ع)
- مَهْلاً يا قَنبرُ! دَعْ شاتِمَكَ مُهانا تُرْضِ الرَّحمنَ و تُسخِطِ الشَّيطانَ و تُعاقِبْ عَدُوَّكَ، فَوَ الذي فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرَأ النَّسَمَةَ ما أرضَى المؤمنُ رَبَّهُ بِمِثلِ الحِلْمِ، و لا أسخَطَ الشَّيطانَ بِمِثلِ الصَّمتِ، و لا عُوقِبَ الأحمَقُ بمِثلِ السُّكوتِ عَنهُ[11]
امام علی (ع) خطاب به قنبر که می‌خواست به شخصی که به او دشنام داده بود، ناسزا گوید، فرمودند: آرام باش ای قنبر! دشنام دهنده‌ی خود را خوار بگذار تا خداوند رحمان را راضی و شیطان را ناخشنود سازی و دشمن خود را نیز مجازات نموده باشی. سوگند به خداوندی که دانه را شکافت و مخلوقات را آفرید، فرد با ایمان پروردگار خویش را با چیزی همچون صبر و گذشت راضی ننمود و شیطان را با حربه‌ای چون سکوت خشمگین نساخت و شخص احمق را چیزی جز خاموشی در برایر او مجازات نکرد.
- ثَمَرَةُ التَّواضُعِ الَمحَبّةُ، ثَمَرَةُ الكِبرِ المَسَبَّةُ[12]
ثمره تواضح و فروتنی محبت و دوستی است و ثمره تکبر، ناسزا شنیدن است.
- مَن عابَ عِيبَ، و مَن شَتَمَ اُجيبَ، و مَن غَرَسَ أشجارَ التُّقى اجتَنى ثِمارَ المُنى[13]
هر آن‌کس که عیب‌جویی نماید، عیب‌جویی شود و هر آن که دشنام دهد، جواب آن را می‌شنود و هر آن‌کس که درختان تقوا را بکارد، ثمره (میوه) آرزوها را چیند.
- مَن سَمِعَ بِفاحِشَةٍ فابداها کانَ کَمَن أتاها[14]
هر آن‌که کلام زشتی را بشنود و آن را بازگو نمایند همچون کسی می‌باشد که آن را بیان کرده است.
- إنّي أكرَهُ لَكُم أن تَكُونُوا سَبّابِينَ ، و لكِنَّكُم لو وَصَفتُم أعمالَهُم و ذَكَرتُم حالَهُم ، كانَ أصوَبَ في القَولِ و أبلَغَ في العُذرِ ، و قُلتُم مَكانَ سَبِّكُم إيّاهُم : اَللّهُمَّ احقُنْ دِماءَنا و دَماءَهُم .حديث و فِي نَقْلٍ : كَرِهتُ لَكُم أن تَكُونُوا لَعّانِينَ شَتّامِينَ [15]
همانا من برای شما نمی‌پسندم که از دشنام دهندگان باشید، بلکه اگر کردار و موقعیت (باطل) آنان را یادآور شوید، بهتر بوده و در بیان عذر و رساتر است. به جای دشنام دادن به آنان، بگویید: خداوندا! خون‌های ما و آن‌ها را حفظ نما. (در حدیثی دیگر آمده است: من خوش ندارم که شما لعنت کننده، ناسزا گو باشید)
امام محمد باقر (ع)
- إِنَّ اللّه عَز َّوَ جَلَّ يُحِبُّ المُداعِبَ فِى الجَماعَةِ بِلا رَفَثٍ[16]
همانا خداوند عز و جل شخصی را که در میان جمع شوخی نماید به شرطی که دشنام ندهد را دوست دارد.
امام صادق (ع)
- الفُحشُ و البَذاءُ و السَّلاطَةُ مِن النِّفاقِ[17]
از نشانه‌های نفاق، دشنام (فحش)، بد زبانی و دریدگی (سلیطه گری) است.
امام موسی کاظم (ع)
- مَا تَسَابَّ اثْنَانِ إِلَّا انْحَطَّ الْأَعْلَى إِلَى مَرْتَبَةِ الْأَسْفَل[18]
هیچ گاه دو شخص به یکدیگر ناسزا نگفتند مگر اینکه آن کس که بالاتر است به مرتبه پایین‌تر سقوط کرد.
منابع:
[1] كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص360، ح 3
[2] کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 359 ، ح 1
[3] من لا یحضره الفقیه ج 4 ، ص 377 ، ح 5781
[4] علل الشرائع ج 2 ، ص 577، ح 1
[5] كافي(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 323، ح 3
[6] كنز العمّال : ۸۱۴۱
[7] كافي(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 325، ح 8
[8] كنز العمّال : ۲۱۲۰
[9] تنبيه الخواطر : ۱/۱۱۱
[10] بحار الأنوار : ۷۴/۴۶/۶
[11] أمالي(مفيد) ص 118، ح 2
[12] عيون الحكم و المواعظ (لليثي) ص 209 ، ح 4192 و 4193
[13] بحارالانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 79
[14] شرح نهج البلاغه(ابن ابی الحدید) ج20 ، ص 273 ، ح 160
[15] نهج البلاغة : الخطبة ۲۰۶ – شرح نهج البلاغة : ۳/۱۸۱
[16] كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص663، ح4
[17] کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 325 ، ح 10
[18] اعلام الدین ص 305 – درة الباهرة ص 34