دعای 12صحیفه سجادیه حضرت زین العابدین علیه السلام، دعایی است ماثور که در باب اقرار به گناه و توبه از آن آمده است. این دعا از 16 فراز تشکیل شده است و حضرت در آن با اشاره به خصائل بنده‌های محبوب خداوند و باز بودن مسیر توبه و بازگشت به سوی خدا به بررسی آن‌چه که سبب از دست دادن توفیق دعا به درگاه الهی می‌شود، پرداخته است. در مقاله‌های پیشین تا فراز ششم دعا بر اساس کتاب شهود و شناخت حسن ممدوحی کرمانشاهی شرح داده شد. در این مطلب به شرح فرازهای دیگری از این دعا خواهیم پرداخت.
فراز هفتم دعای دوازدهم
سُبْحَانَكَ، لَا أَيْأَسُ مِنْكَ وَ قَدْ فَتَحْتَ لِي بَابَ التَّوْبَةِ إِلَيْكَ، بَلْ أَقُولُ مَقَالَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ الظَّالِمِ لِنَفْسِهِ الْمُسْتَخِفِّ بِحُرْمَةِ رَبِّهِ
پاک و منزهی، (خداوندا) از تو نا امید نمیگردم در حالی که تو درب توبه و بازگشت به سوی خود را بر من گشودی، بلکه سخن می‌گویم، سخن و گفتار عبدی ذلیل که به خویشتن ظلم کرده و حرمت پرودگار خویش را سبک شمرده و آن را پاس نداشته؛
شرح دعای 12صحیفه سجادیه
این فراز از دعا، بیان‌کننده مشکل گناه و رها شدن از بن بستی است که فرد عاصی در طول معصیت برای خویش به وجود آورده است. مشکل گناه، مشکلی بحرانی می‌باشد که چه بسا سبب نومیدی می‌گردد و واماندگی در راه رشد و تکامل را برای آدمی به دنبال خواهد داشت و مانعی بر مسیر پیشرفت می‌شود که زمینه را برای رشد از بین می‌برد. خداوند در قرآن کریم و در نهی این حالت فرموده است: از رحمت الهی نومید نگردید که همانا تنها کافران از رحمت خداوند مأیوس می‌شوند[1].
مقصود این است که ناامیدی را کفر سرچشمه است زیرا کسی که خود را مقطوع از تمامی سرچشمه‌های خیر و رحمت الهی می‌بیند، به این بیماری خطرناک (ناامیدی) گرفتار می‌گردد و در مقابل این حالت، خویش مستلزم انقطاع بیش‌تر از خداوند و رو گردانیدن از رحمت و غفران خداوند و واگذار شدن به خود است. بدین جهت است که خداوند با چنین حالتی مبارزه کرده و هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهد که روح فردی از افراد امت به این بیماری که باز دارنده است آلوده گردد و بر هر صورتی در صدد باز کردن روزنه‌های امید به سوی تمامی افراد است.
همانا خداوند آنان را که همواره توبه می‌کنند، دوست دارد[2]. در این آیه از سوره بقره حق تعالی به اهل گناه امنیت خاطر نداده است بلکه به آنان که جزو توبه کنندگان هستند، وعده مغفرت عطا نموده است.
علاوه بر این آیه در سوره زمر آیه 53 خداوند متعال می‌فرماید: ای بندگانی که بر وجود خویش اسراف روا نموده‌اید، از رحمت خداوند ناامید نگردید، همانا خداوند تمامی گناهنان را می‌بخشد.
پس می‌توان بیان داشت که حق تعالی همیشه درب‌های رحمتش را به سوی بنده‌های خود گشوده است و برای تمامی انسان‌ها همواره مسیر توبه را باز گذاشته است و در قیامت کسی نمی‌تواند این امر را کتمان کرده و یگوید مسیر توبه برای من باز نبود.
همچنین خداوند متعال خود آفریننده بندگان است و عالِم بر این است که آن‌ها به طبیعت خاکی این جهان آلوده هستند و به راحتی نمی‌توانند حرکت کنند پس به آنان می‌فرماید: ای انسان! با تلاش و رنج به سمت پروردگار خویش می‌روی و او را دیدار می‌کنی[3] . پس بر اساس این آیه، حق تعالی می‌بایست همواره آنان را یاری نموده و مسیر را برایشان هموار و پذیرش را تسریع نماید تا انسان‌ها بتوانند بر طبیعت خویش پیره گشته و مسیر هدایت را در پیش گیرند.
بدین سبب است که امام (ع) در پیشگاه حق تعالی عرضه می‌کند: خداوندا تو منزهی و من از تو نومید نمیگردم. راه توبه همیشه باز است و درب رحمت الهی به روی بندگان گشوده است و لطفش به همه امید می‌دهد که دست از تلاش نکشند و با امید دل به او یسته و به مناجات با او بپردازند.
بدین گونه، مکتب تربیتی اسلام با باز کردن مسیر امید، کابوس ناامیدی را از حریم جان آدمی پاک کرده است تا آن‌کس که گناه نموده و سرکشی کرده با قلبی مملو از امید و از جان و دل مویه نموده به درگاه الهی عرضه کند: خدایا من که بر خود بد کرده‌ام با تو سخن می‌گویم. من همان کسی هستم که جز به استکبار تن نمی‌داد و مانوس به گردن‌کشی بوده است و هم اکنون به حال بد خود واقف گشتم که ذلیلانه به درگاه تو آمده‌ام و از کرده خود نادم هستم و با عزمی راسخ تصمیم به ترک معاصی دارم.
با این وجود اگر که به مزایای باز بودن درب توبه دقت شود عمق آموزه‌های اسلام را می‌توان دریافت که چه خوب انسان‌ها را شناخته و مسیر رشد آنان را آسان نموده است به گونه‌ای که حتی عاصی‌ترین فرد که غیر قابل درمان به شمار می‌رود نیز ناامید نیست و جملگی افراد را به رشد و صلاح دعوت می‌نماید.
- آیه 53 سوره زمر- منشاوی- ترتیل
قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.
بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
منابع:
[1] آیه 87 سوره یوسف
[2] آیه 222 سوره بقره
[3] آیه 6 سوره انشقاق